Symposium aandachtige betrokkenheid als pedagogische grondhouding

Aandachtige betrokkenheid laat een zekere fijngevoeligheid zien. Die fijngevoeligheid lijkt zich (primair) fysiek-zintuigelijk te manifesteren. Anders gezegd: Aandachtige betrokkenheid vindt allereerst zijn weg via het lichaam en lichamelijk contact. In deze workshop neemt Eric de aanwezigen mee in de wereld van voelen, gevoelens en emoties en begeleidt hij de aanwezigen bij een uitdagende oefening in voelen.

Eric Elbers is haptonoom en vaste samenwerkingspartner van Ted Troost op het gebied van lichamelijkheid. Daarnaast promoveert Eric bij de Universiteit voor Humanistiek op de vraag wat de relatie is tussen veerkracht en haptonomie 

Aandachtige betrokkenheid lijkt gebouwd te worden op kleine aandachtskruimeltjes, die op het eerste gezicht soms zelfs betekenisloos ogen, maar die er juist zeer toe doen. Kruimeltjes die te vinden zijn in zowel de inrichting van een gebouw als in allerlei andere kleine aandachtsmomentjes, die samen de grondtoon van een klas of school bepalen. Marjan, docente beeldende vorming op een groot VMBO, vertelt in deze workshop samen met twee van haar leerlingen, Adam en Jaivey, bij wie ‘aandachtig betrokken zijn’ niet zo gemakkelijk leek, hoe kruimelen in haar onderwijspraktijk vorm krijgt.

Marjan Wieberdink is docente beeldende vorming en leerlingbegeleider bij Volt, een vmbo-school in Leidsche Rijn. In de dagelijkse praktijk ondersteunt zij jonge mensen bij het sociaal-emotionele problemen. Aandachtige betrokkenheid is de pijler waarlangs zij haar lessen en haar begeleiding gestalte geeft.

Werkelijk met lijf en leden in het moment aanwezig zijn, is cruciaal wil aandachtige betrokkenheid in pedagogische zin gestalte kunnen krijgen. Vanuit dit ‘aanwezig zijn’ kan de eigen aandacht in beheer genomen worden, en bovendien is het precies vanuit aanwezigheid dat we de ander als mens werkelijk kunnen ontmoeten. In deze workshop neemt Eric, mindfulnesstrainer en docent Duits, de aanwezigen mee in het met lijf en leden aandachtig-aanwezig kunnen zijn en wat dit voor zowel de leraar als de leerling kan betekenen.

Eric Oostdijk is docent Duits en mindfulnesstrainer bij de Hogeschool Arnhem Nijmegen. Hij  verweeft mindfull aanwezig zijn op verschillende creatieve manieren in zijn dagelijkse onderwijspraktijk. Jarenlange ervaring heeft hem geleerd dat zowel leraren als leerlingen hier wel bij varen.

Het woord ‘presentie’ of de uitdrukking ‘present zijn’ kennen we uit de omgangstaal. Daar betekent het zoiets als ‘er zijn’ of ‘aanwezig zijn’. Maar binnen de door Andries Baart ontwikkelde presentiebenadering wordt dit begrip op een heel specifieke manier ingevuld. Het uitgangspunt is: je kunt er niet vóór iemand zijn, als je niet mét hem of haar bent. In deze workshop gaat Marjanneke Ouwerkerk in op waar het bij de presentiebenadering en relationeel werken om draait en wat de plek van ‘presentie’ binnen goede zorg is. 

Marjanneke Ouwerkerk werkt als directeur bij  Stichting Presentie. Stichting presentie is dé organisatie die zich vanuit zorg-ethisch perspectief bezighoudt met de vraag waar het bij goede zorg precies over gaat of zou moeten gaan. De stichting presentie doet onderzoek, verzorgt studiebijeenkomsten en bevordert op allerlei andere manieren het werken vanuit de presentiebenadering.

Aandachtige betrokkenheid gedijt alleen daar waar mensen de moed hebben om in onzekerheidscontreien te vertoeven. Daar waar (nog) niet geweten wordt, kan een werkelijke ontmoeting met de ander die anders is gestalte krijgen. Ton Bruining neemt de deelnemers mee in het oefenen in moedig zijn.

Ton Bruining werkt als zelfstandig adviseur binnen onderwijs. Daarbinnen ontwikkelde hij een programma ‘buiten de lijntjes’. Binnen dit programma staat het inspireren van iedereen die los wil komen van clichés, die de gebaande paden wil verlaten en die een einde wil maken aan gedachteloze routines centraal.

Hoe kunnen we vanuit een ontspannen ‘hier en nu’ positie, aandachtig betrokken zijn bij onszelf en de leerling?  Hoe kun je je verbeeldingskracht inzetten om wendbaar en speels te blijven als er veel op je afkomt in de klas? Hoe creëren we ruimte voor divers creatief gedrag?In deze workshop verdiepen we ons in deze vraagstukken. Via theater- improvisatiespelletjes en meditatietechnieken werken we aan een fysieke, mentale en creatieve staat van zijn. Dit helpt om bewust te handelen tijdens een verbale of non verbale interactie tussen ons en onze leerlingen. Salomé Nobel is docent aan de docent theateropleiding van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en betrokken bij Creatief Vermogen Utrecht. Zij verdiepte zich in de relatie tussen 'fysieke, mentale en creatieve aanwezigheid’ en het creëren van creatief vermogen bij basisschoolleerlingen. 

Snuffeltijd, luiertijd, nog-even-nergens-naar-toe-gaan-tijd; tijd en ruimte zijn van wezenlijk belang bij aandachtig betrokken pedagogisch handelen. Precies daar, binnen die omgrensde en toch open tijd en ruimte kan een kind in contact leren komen met het eigen innerlijk en zich bewust worden van zijn/haar eigen zelfstandigheid.

In deze workshop neemt filosofe Desiree Berendsen de deelnemers mee langs een filosofie van tijd en ruimte waar Augustinus in elk geval aan de orde komt.

Desiree Berendsen is docente filosofie op het Corderius college in Amersfoort en coördineert daar de huisacademie. Ook is ze als bruggenbouwer bezig met een ontwerponderzoek naar 10-14 onderwijs in haar regio. Het thema tijd is één van de thema’s waar ze over geschreven heeft.

Existentiële vragen stellen is van alle leeftijden. Het is een manier om in relatie te treden met de wereld om je heen. Als mens hebben we ieder ons levenspad te lopen. Existentiële kwesties en vragen passeren daarbij bijna dagelijks de revue. Aandachtig betrokken daarmee omgaan betekent ook ruimte geven aan je leerlingen (of studenten) om in die relatie tot de buitenwereld die vragen te ontdekken en te verinnerlijken. Daar speel je als leraar een cruciale rol in, om het plezier in het zelfonderzoek wakker te maken. In deze workshop neemt Daan Buijs de deelnemers mee in hoe hij denkt en ziet dat levensvragen een plek kunnen krijgen in het dagdagelijkse onderwijs en gaan we daarmee oefenen.

Daan Buijs werkt als docent bij de Universiteit van Wageningen. Daarnaast/daarbij promoveert hij op de vraag hoe existentiële vragen een plek kunnen krijgen in het hoger onderwijs. 

Met volle aandacht en betrokkenheid aanwezig zijn in de les, is een niet telbare of meetbare kwaliteit van het docentschap. Verhalen van leraren over presentie laten zien dat het voor hen een fundamentele kwaliteit is, die een belangrijke rol speelt in wat zij ‘goed werk’ vinden en in wat zij willen betekenen voor de ontwikkeling van leerlingen. In deze workshop toont Edith verhalen van leraren, aangevuld met die van leerlingen, over presentie en een reflectietool die zij samen met leraren ontwikkelde. Met deze verhalen en reflectietool wil zij leraren en schoolleiders taal en concrete voorbeelden geven om het gesprek over presentie en de betekenis daarvan te kunnen voeren.

Edith Roefs is lerarenopleider bij de master Educational Needs, leerroute Leidschap in onderwijs van hogeschool Windesheim. Daarnaast is zij verbonden aan het lectoraat leiderschap in onderwijs en opvoeding en doet ze promotieonderzoek naar presentie in het onderwijs bij de Docentenacademie van de Radboud Universiteit.

Hoe krijgt aandachtige betrokkenheid gestalte daar waar een gezamenlijke taal nog niet aanwezig is en culturen elkaar nog niet kennen. Hans Brandwacht vertelt aan de hand van indringende en inspirerende voorbeelden over wat ‘aandachtige betrokkenheid’ ‘zijn’ kinderen te brengen heeft.

Hans Brandwacht is docent rekenen en wiskunde en teamleider van de internationale schakelklas van scholengemeenschap Pantarijn in Wageningen

In zijn drie aandachtsbewegingen toont ‘aandachtige betrokkenheid’ raakvlakken met pedagogische tact, in het bijzonder met pedagogische sensitiviteit. Volgens Max van Manen bestaat pedagogische tact immers uit een innerlijke component van aandachtigheid en een uiterlijke component van tactvol handelen. Via het handelend omgaan met onze leerlingen betreden we een moreel veld – telkens weer uniek en ongewis, en toch hebben we te handelen. In deze workshop bekijken we via uitgeschreven eigen anekdotes hoe onherhaalbare voorvallen je structureel tactvoller kunnen maken.

Geert Bors is schrijver-onderzoeker voor het NIVOZ en hoofdredacteur van jenaplanblad Mensenkinderen. Met Luc Stevens schreef hij het boek ‘Pedagogische Tact’ en hij vertaalde Max van Manens ‘Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen’.