Bepaalt de zorgverzekeraar jouw gezondheid?

Suzanne van Hees is onderzoeker bij het Bijzonder Lectoraat Arbeidsdeskundigheid van de HAN. De ergotherapeut en gezondheidswetenschapper werkte eerder als beleidsmedewerker in Malawi, Nepal en Rwanda. Van Hees: “Tijdens veldwerk trof ik een meervoudig gehandicapt meisje van 18 jaar aan in een cel naast een huis. Ze zat daar volledig geïsoleerd. Ze kreeg geen zorg, omdat ze niet in aanmerking zou komen voor een zorgverzekering. Ze stond simpelweg niet geregistreerd. Terwijl er wel een landelijke zorgverzekering is.”

Het was voor Van Hees de ‘trigger’ om thuis zelf op wetenschappelijk onderzoek uit te gaan. Van Hees: “Ik wilde weten hoe mensen met een beperking toegang kunnen krijgen tot zorg. Mijn promotieonderzoek binnen het project De Mentaal Gezonde Zaak gaat over hoe mensen met psychische klachten, waaronder kwetsbare mensen met een lage sociaal-economische status, aan het werk kunnen blijven. Mijn tweede passie is hoe mensen met beperkingen in ontwikkelingslanden mee kunnen doen; specifiek hoe zij toegang hebben tot zorg.” De studie onderzocht voor 8 kwetsbare groepen de impact van sociale inclusie binnen zorgverzekering in ontwikkelingslanden. Het internationale onderzoek Leaving no one behind? van Van Hees (et al.) verscheen in de International Journal for Equity.

Van Hees en haar collega’s concluderen dat deelname aan een zorgverzekering chronisch zieken en ouderen in ontwikkelingslanden helpt om toegang te hebben tot basiszorgvoorzieningen. Maar een zorgverzekering behoedt de kwetsbare groepen niet voor grote financiële tegenslagen. Van Hees: “Ondanks een zorgverzekering lopen mensen grote financiële risico’s. Het gaat vooral om kosten voor de gespecialiseerde zorg en indirecte kosten, zoals transport naar een ziekenhuis, verblijf en eventuele benodigde mantelzorg. Ze belanden daardoor sneller in armoede.” Onduidelijk is in hoeverre andere kwetsbare groepen, zoals migranten, etnische minderheden of kinderen met een beperking, altijd de mogelijkheid hebben om een zorgverzekering af te sluiten, zegt Van Hees. Daarin spelen volgens haar soms ook sociale, politieke en culturele factoren een rol.

Het is een grote stap naar Nederland, maar Van Hees denkt dat ook in ons land kosten voor kwetsbare groepen een belemmering kunnen zijn om zorg te gebruiken. Van Hees: “Als mensen een lager inkomen hebben, is de kans kleiner dat zij naast de verplichte basisverzekering aanvullende verzekeringen hebben. Terwijl ze wel meer risico lopen op gezondheidsklachten door bijvoorbeeld een verkeerde leefstijl. Als aanvullende zorg niet wordt vergoed, ga je minder snel naar een fysiotherapeut. En de basisverzekering dekt ook niet alle kosten als mensen voor een behandeling naar een gespecialiseerd ziekenhuis moeten reizen of medische spullen moeten aanschaffen. In die zin hebben zorgverzekeringen effect op sociaal-economische gezondheidsverschillen binnen zorg”, meent Van Hees.

Inkomen is niet de enige risicofactor voor kwetsbaarheid, zegt Van Hees. Ook andere factoren, zoals gezinssituatie, laaggeletterdheid of migrantenachtergrond bepalen of mensen kwetsbaar zijn. En dat kan ook over tijd veranderen, stelt zij. Van Hees: “Het is geen momentopname. Kosten voor een behandeling kunnen meerdere jaren bestrijken. Kwetsbaarheid moet je over een langere periode bekijken.” Van Hees denkt dat het goed is als zorgverzekeraars oog krijgen voor kosten die kwetsbare groepen belemmeren om zorg te gebruik. Dat kan volgens haar helpen sociaal-economische gezondheidsverschillen te verkleinen, de focus van HAN Health. Van Hees: “Bied niet alleen zorgtoeslag op basis van inkomen, maar kijk ook naar vergoedingen als mensen extra kosten moeten maken door vormen van kwetsbaarheid, zoals laaggeletterdheid. Zorgverzekeraars mogen daarin best wat extra stappen zetten.”

Onderzoekers van RadboudUMC, Institute for Health Sciences (RIHS); HAN University of Applied Sciences, International Centre for Evidence in Disability, London School of Hygiene and Tropical Medicine, en het Afrika Studiecentrum, Leiden University werkten samen belangeloos aan dit onderzoek.