Gelijke kansen in het onderwijs: wat is eerlijk?
Is het eerlijk om Jordy meer aandacht te geven omdat hij van zijn laaggeletterde ouders minder mee krijgt, of doe je dan de hoogbegaafde Britt te kort? Marijke van Vijfeijken is senior onderzoeker bij de HAN en doet promotieonderzoek naar de ethische vragen achter keuzes in het onderwijs.
Leraren moeten ieder dag kiezen. Wat is de beste instructie? Hoe organiseer ik mijn leerlingen in groepen? Er is veel onderzoek naar hoe keuzes in het onderwijs verschillend kunnen uitpakken voor leerlingen. Voor de sociale vragen achter deze keuzes is nauwelijks aandacht en dat is juist wat Marijke van Vijfeijken altijd heeft gefascineerd: wat zijn de redenen van leraren voor de keuzes die zij maken?
Keuzes leiden tot ethische problemen
Van Vijfeijken: “Waarom kies je ervoor om leerlingen op niveau te groeperen en niet om ze samen te laten leren in heterogene groepen? Waarom kies je voor ieder een eigen leerdoel en niet voor die gezamenlijke stip op de horizon?” Voor haar promotieonderzoek ondervroeg Van Vijfeijken leraren van 73 basisscholen via vragenlijsten en een kleiner aantal via interviews.
Als een school ‘aansluiten bij individuele leerbehoeften’ hoog in het vaandel heeft, leidt dat niet per se tot gelijke kansen
Extra aandacht
“Vaak zijn het ethische dilemma’s. Je kiest het één, ook al kan dat negatieve gevolgen hebben voor het andere.” Soms zijn leraren zich niet eens bewust van het probleem waar ze voor staan. “Als een school ‘aansluiten bij individuele leerbehoeften’ hoog in het vaandel heeft, leidt dat niet per se tot gelijke kansen. Die ontstaan alleen als leerlingen uit lagere sociale milieus extra aandacht krijgen. Dan pas krijg je zicht op de eigenschappen van die leerlingen, vergeleken met hun meer bevoorrechte groepsgenoten. Geef je die extra aandacht niet, dan zullen de verschillen tussen hen steeds groter worden. Daar staat tegenover dat datgene wat je meer geeft aan de ene groep, de andere groep automatisch minder krijgt.”
Geen gesprek over ‘wat is eerlijk’
Of ze zich ervan bewust zijn of niet: leraren hebben dagelijks te maken met zulke problemen. Toch spreken leraren onderling weinig over ‘wat is eerlijk?’. Van Vijfeijken: “De discussie over sociale rechtvaardigheid en kansengelijkheid is belangrijk. Die is nodig om verantwoorde en weloverwogen beslissingen te nemen.” Zo’n gesprek voer je niet zomaar, blijkt ook uit de interviews. Want wat is nou precies kansengelijkheid? En hoe verhoudt dat begrip zich tot sociale rechtvaardigheid? Welke filosofische principes spelen een rol bij het antwoord op ethische dilemma’s en in hoeverre zijn oplossingen politiek gekleurd?
Adviezen voor het maken van bewuste keuzes
Marijke van Vijfeijken is senior onderzoeker bij het onderzoeksteam Kwaliteit van Leren. Haar promotieonderzoek naar sociale rechtvaardigheid en kansengelijkheid bij differentiatiebeslissingen in het onderwijs loopt van 1 januari 2018 tot juli 2023. In 2019 schreef ze samen met co-auteurs Op welke leerling zet je in?. Met deze publicatie liep ze vooruit op haar eerste wetenschappelijke artikel over gelijke kansen in het onderwijs.
