Robot Tessa

Hoe verbetert robot Tessa zorg demente ouderen?

Leestijd : 4 minuten

Lectoraat Technologie voor Gezondheid

Zorgrobot Tessa ziet eruit als een bloempot. Ze is 30 centimeter groot, heeft een rond lijf en uit haar hoofd groeit een plantje. Tessa ziet er schattig uit. Op welke manier kan ze het best bijdragen aan de zorg voor demente ouderen? Het HAN-project proeftuin Tinybots onderzoekt het.

In 2040 lijden waarschijnlijk ruim een half miljoen Nederlanders aan dementie. De zorg voor deze mensen hoeft niet alleen neer te komen op de schouders van familieleden en zorgverleners. Onderzoekers en studenten van de HAN onderzoeken in de Zorgalliantie samen met de Driestroom, BrabantZorg, Sterker sociaal werk en Pleyade of sociale robots kunnen helpen om ouderen met dementie langer thuis te laten wonen.

Tessa de robot staat in de huiskamer van enkele tientallen ouderen met dementie in de omgeving van Nijmegen. Een paar keer per dag neemt ze het woord. “Ze kan bijvoorbeeld zeggen: het is nu tijd om uw eten in de magnetron te zetten”, vertelt Jonathan van Deutekom. Hij is projectleider van de proeftuin Tinybots, een onderzoeksproject van de Zorgalliantie waarbij dr. Marian Adriaansen, lector Innovatie in de Care samen met studenten van de HAN en professionals en vrijwilligers uit de praktijk onderzoeken in hoeverre deze sociale robot kan helpen bij de verzorging van dementerende ouderen. Tessa is het eerste exemplaar dat in de praktijk wordt getest.

Bekijk volledige video

Structuur brengen in het leven van de ouderen, dat is een belangrijke taak van de robot. Veel mensen met dementie hebben namelijk moeite om een gezond dagritme aan te houden. “Hun besef van tijd wordt minder”, zegt Van Deutekom. “Ze vergeten bijvoorbeeld te eten, of om op een vaste tijd naar bed te gaan. Tessa kan hen helpen door rond een uur of tien aan te kondigen dat het tijd is om de tanden te gaan poetsen en te gaan slapen.” Maar de robot heeft ook een sociale functie. Ze kan ouderen stimuleren om naar buiten te gaan of zelf voor gezelligheid zorgen. “Dan zegt ze: wat is het stil! Zal ik een muziekje opzetten?” Of ze doet een suggestie als “misschien heeft u zin om een blokje om te lopen?”

Achter Tessa gaat een groot onderzoeksteam schuil. Bij het project Tinybots werken onderzoekers van de HAN samen met verschillende zorginstellingen, kennisinstituten en het technologiebedrijf dat de zorgrobot heeft ontwikkeld. Met elkaar vormen deze partijen een professionele proeftuin waarin de ouderenzorg van de toekomst kan worden getest. Daarbinnen wordt ook onderzoek gedaan naar de bijdrage die Tessa levert aan mensen met een verstandelijke beperking. “Het bedrijf Tinybots levert de robots”, vertelt Van Deutekom. “De zorginstellingen leggen het contact met zorgpersoneel, cliënten en hun familie om de apparaten te testen. En wij zijn verantwoordelijk voor het onderzoek waaruit moet blijken hoe de robots het beste kunnen worden ingezet.”

Robots roepen nu nog veel vragen op. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat de apparaten worden geaccepteerd door cliënten en hun begeleiders? Kunnen ouderen een robot zelf aan- en uitzetten? En voor welke taken is Tessa geschikt? Afstuderende studenten van de HAN spelen een belangrijke rol bij het ontwerp en de technische ontwikkeling van Tessa. Zo ontwierp een student van de richting Social Work kleren voor de robot. Van Deutekom: “Mensen blijken de robot meer als een maatje te gaan beschouwen als ze bijvoorbeeld een petje en een broekje draagt, zeker als ze die zelf hebben uitgekozen.” Studenten van de opleidingen Verpleegkunde en Toegepaste Psychologie houden zich vooral bezig met de gebruiksvriendelijkheid van Tessa. “Zij kijken naar zaken als: hoe verloopt de installatie van de robot? Welke stappen moet de familie of de zorgverlener doorlopen om alles in te stellen. Aan welke ondersteuning van Tessa zouden ze nog meer behoefte hebben?” Aan de spraak van de robot wordt gesleuteld door studenten van de opleiding Logopedie. “Zij onderzoeken bijvoorbeeld of Tessa korte of lange zinnen moet gebruiken en op welke toon ze moet praten.”

Minorstudenten buigen zich over de financiële kant van de robot. “De grote vraag is wat een robot als Tessa voor alle betrokkenen oplevert? Bij welke prijs is een sociale robot de investering waard?” Eén ding is zeker: Tessa moet een betaalbare sociale robot worden, die op grote schaal kan worden ingezet. Het is de uitdaging om het apparaat niet meer dan 1 euro per dag te laten kosten. Van Deutekom: “Het is de bedoeling dat dit een laagdrempelige oplossing wordt om ouderen in de toekomst langer thuis te laten wonen. We richten ons op gewone mensen die moeten zorgen voor hun dementerende familieleden, maar simpelweg niet de tijd hebben om hun ouders elke dag te begeleiden bij het eten of naar bed te gaan. Tessa kan ze dan uit de brand helpen.”

De robot helpt niet alleen familieleden bij de zorgtaken. Tessa kan ook het werk van professionele zorgverleners aangenamer maken. Eén van de deelnemende zorginstellingen zet Tessa bijvoorbeeld in om een rookvrije werkplek te creëren voor hun werknemers. “De robot zegt dan een halfuur voordat de verzorger langskomt: straks komt Jan op bezoek. Houd u er alvast rekening mee om niet te roken.” Naarmate spraaktechnologie beter wordt, zal de sociale robot steeds meer ondersteuningstaken op zich kunnen nemen. “Pas was er bijvoorbeeld een vrouw die ons vertelde dat haar dementerende vader 's nachts vaak wakker werd en haar dan belde”, vertelt Van Deutekom. “Het zou prachtig zijn als Tessa op termijn dit soort gedrag zou kunnen herkennen en de oudere op zijn gemak zou kunnen stellen door te zeggen: ‘het is 4 uur 's nachts gaat u maar weer slapen’. Uiteindelijk kunnen robots met dit soort technieken het leven van zowel ouderen als hun mantelzorgers prettiger maken.”