Op naar een kleurrijke samenleving met art-based communities

Anja Zimmermann is docent Beeldende Therapie aan de opleiding voor vaktherapeutische beroepen. Ook is ze docent-onderzoeker bij het lectoraat ‘Ethiek van verbinding met mensen met een verstandelijke beperking’. Met haar promotie-onderzoek ‘Social Justice for People with Intellectual Disabilities through Art-Based Communities’ kijkt ze hoe kunstprojecten en kunstateliers in beeldende therapie ingezet kunnen worden om sociale inclusie te vergroten. Kunst kan mensen namelijk verbinden, vindt ze.

Kunst heeft op mensen met een verstandelijke beperking een opmerkelijk effect, zegt Zimmermann. “Kunstprojecten en kunstateliers worden al vanaf de jaren ’30 gebruikt voor empowerment van mensen die buiten de sociale norm vallen. Er zijn onderzoeken waarin een beperkt kind een beeldende opdracht krijgt en plotseling verandert in iemand met een eigen identiteit. Kunst leert mensen in dialoog met elkaar te gaan. De verschillen tussen ‘normaal’ en ‘gehandicapt’ vallen weg. Iedereen kan bewegen. Iedereen kan een lijn op papier zetten. Ieder doet dat op zíjn manier. Daardoor leer je van elkaar en ontstaat er contact.”

Van en met elkaar leren is de basis van de ‘art-based communities’, waarvan Zimmermann het effect de komende 5 jaar gaat onderzoeken. Een art-based community is een leergemeenschap van mensen met een verstandelijke beperking, participanten uit het publieke domein en studenten beeldende therapie. Voor haar onderzoek begint ze echter bij het begin. “Ik ben nu alle literatuur over dit onderwerp aan het verzamelen. Wat is al over art-based communities bekend, en wat niet? En áls ze werken voor mensen met een verstandelijke beperking: hoe doen ze dat dan?” 

Vervolgens maakt Zimmermann een case study van projecten waarin kunstenaars zonder en met beperking samenwerken. “Ik ga hun samenwerking bestuderen, de sociale mechanismen en welke rol hun kunst daarin heeft. Daaruit komt de 3e grote studie voort: die van de community. Ik droom van een leergemeenschap waar studenten Beeldende Therapie, mensen met een beperking en mensen uit het publieke domein kunst met elkaar maken. Ik hoop 1 dag in de week een ruimte te krijgen in een museum, waar samen kunst maken vanzelfsprekend is. Waar je een open ruimte vol sociale interactie hebt. Daarna is het tijd de grote vraag te beantwoorden: hoe kunnen art-based communities sociale rechtvaardigheid voor mensen met een verstandelijke beperking bevorderen?

Zimmermann hoopt te zien dat het debat over sociale inclusie van alle delen van de samenleving tijdens haar onderzoek wordt gevoed. “Mijn grootste wens? Dat we leren hoe je kunstprojecten kunt vormgeven en inzetten voor mensen met een verstandelijke beperking. Ik wil anderen inspireren hun steentje bij te dragen aan sociale rechtvaardigheid. We moeten leren luisteren naar mensen met een verstandelijke beperking. Wat vinden zíj er nou eigenlijk van?  In mijn onderzoek gaat het uiteindelijk om hén. Alleen door wederzijdse dialoog komen we tot een dynamische samenleving.”

Daarnaast wil ze dat studenten van de HAN iets aan haar onderzoek hebben. “De leergemeenschap wil ik zo opzetten omdat ik samenwerking vanuit de driehoek 'Onderwijs-Onderzoek-Werkveld' belangrijk vind. Als docent wil ik studenten op een inspirerende manier meenemen in het onderzoek én in de (beroeps)praktijk. Ik verwacht dat ik hele leuke dingen mee ga maken. Tenslotte doe ik dat waarvoor mijn hart klopt."

Annet de Lange, voorzitter van de promotiecommissie: “Anja’s onderzoek past supergoed bij het zwaartepunt Health. Ze is een sterke kandidaat met een duidelijke staat van dienst die weet hoe de relatie met het onderwijs en werkveld gelegd kan worden. Ze heeft een goed begeleidingsteam en de inhoud van haar praktijkonderzoek op een manier beschreven die recht doet aan haar vakgebied. Hoe ze bijvoorbeeld beschrijft hoe haar vak ontwikkeld is: het enthousiasme spatte er voor ons vanaf.”

Promotor: Prof. Dr. Carlo Leget, UvH leerstoel zorgethiek  
Co-promotoren: Dr. Merel Visse, UvH; Dr. Maaike Hermsen, HAN, lector ‘Ethiek van verbinding met mensen met een verstandelijke beperking’.
Teamleden: Dr. Suzanne Haeijen, HAN, lector ‘Vaktherapie bij persoonlijkheidsstoornissen’; Dr. Meike Heessels, HAN, hoofdonderzoeker lectoraat ‘Ethiek van verbinding met mensen met een verstandelijke beperking’.
Financier: HAN promotiebeurs

Dit artikel is het eerste van een serie nieuwe promotie-onderzoeken aan de HAN.

• Lees hier het artikel over het promotie-onderzoek van Marc Damen.
• Lees hier het artikel over het promotie-onderzoek van Ruth Bles.
• Lees hier het artikel over het promotie-onderzoek van Luca Gennari.