Normatieve Reflectieve Professional: vraagstukken agenderen met je hart

Hoe leer je kinderen in het primaire onderwijs elkaar feedback geven als de leerkrachten dat zelf al lastig vinden? Of wat is goede studentbegeleiding in tijden van corona? De studenten van de Master Pedagogiek lopen in hun werk steeds vaker tegen complexe vraagstukken aan, waar geen eenduidig antwoord op is. De opleiding wil studenten daarom opleiden tot onderzoekende professionals die gevoelig zijn voor de morele en ethische aspecten van deze vraagstukken en hun eigen verantwoordelijkheid hierin. Met het nieuwe vak NRP leren de studenten ook de vragen die voortkomen uit een analyse te adresseren, agenderen en dialogisch bespreekbaar te maken in de praktijk. ‘Hoe zorg je ervoor dat mensen met jou mee willen wandelen in een veranderproces?’, vroeg een student zich af. “Dat doe je niet met het hoofd, met cijfers en argumenten, dat doe je door iemand wezenlijk te raken”, vertelt Elke. “Als mensen dat durven, gebeuren er prachtige dingen. Ik krijg kippenvel als het studenten lukt om zich in het team uit te spreken en er iets verandert."

Elke noemt een quote van Hartmut Rosa (NRC, 2020): “We willen een goed leven, maar jagen alleen na wat meetbaar is. We praten veel vanuit het hoofd, maar het gaat over de verbinding met het kind, dat die veilig is in een veilige context.” Hoofddocent Marion Lappenschaar vult aan: “Ook in onze eigen vakken stond het doelmatige, rationele handelen centraal. Meten is weten is heel lang het credo geweest. In het vakgebied waarvoor wij opleiden, is het belangrijk dat de professional vanuit waardengebondenheid werkt. Wat vind jij vanuit jouw eigen waarden van belang? Wat is voor jouw cliëntengroep van belang? Doe je het goede om de goede redenen? Niet om er maar snel vanaf te zijn. Dat is wat we tot uiting brengen met de term normatieve reflectieve professional (van Ewijk & Kunneman, 2015).”

Dymphy Engels, teamleider bij PSW en student Master Pedagogiek voegt toe: “Je leert hoe je overkomt op een ander. Je krijgt in beeld waar je zit in de professionele ontwikkeling en wat voor jou het goede is om te doen.” Elke vult aan: “Tegenwoordig mag iedereen zelf iets vinden over wat goede zorg of goed onderwijs is. We leven in een tijd van ethisch pluralisme. Dat vraagt ook steeds meer van ons als mens, dat je jezelf steeds mag en moet afvragen wat het goede is om te doen als professional.” Daar heeft ook student Ronald Loosschilder, docent hbo-v bij HAN University of Applied Sciences, veel aan gehad. Hij zag dankzij NRP wat voor hem het ‘juiste’ was om te doen: “Ik kijk nu wat het goede is voor de ontwikkeling van de medewerker of student. Dat is voor mij waar het over gaat.”

Om studenten te helpen uit te vinden waar zij voor staan als professional, kijken ze met supervisie, intervisie en het vak NRP naar hun eigen houding en handelen. Dat begint met jezelf af te vragen welke waarden je als professional wilt uitdragen en wat je met je handelen wilt bereiken. “Wat voor mij de waarden zijn in dit werk, hoeft niet voor een ander zo te zijn”, legt Marion uit. “Dat hoeft ook niet, maar je moet weten wat je ermee doet.” Daarom is zingevende gespreksvoering een belangrijk onderdeel van het vak. “Het agenderen en bespreekbaar maken van een urgent vraagstuk is niet eenvoudig. Als professional heb je een relatie met cliënten, leerlingen of studenten. Je bent onderdeel van een team met collega’s, werkzaam in een organisatie binnen maatschappelijke machtsstructuren. De masterprofessional heeft met al deze niveaus van doen, in het belang van kinderen en jongeren.”

“Ik heb veel gehad aan de Theorie U van Otto Scharmer, waarmee je leert stil te staan bij wat je ziet en voelt. En ook leert aandacht in te zetten en zien wat het bij een ander doet”, geeft Dymphy als voorbeeld. Ze vertelt hoe ze bij de dagbesteding moeite hadden de kwaliteit hoog te houden in coronatijd. “Ik ben een doener, normaal zou ik meteen een oplossing zoeken.” Het inzetten van de trage vragen van Kunneman hielp haar nu langer stil te staan bij de waaromvraag. “Wat maakt dat het nu minder gaat? Doen we wel het goede voor de cliënt of hebben ze misschien behoefte aan iets anders?” ​

Uiteraard krijgen de studenten handvatten om het gesprek aan te gaan. Marion: “Bij pedagogen gaat het om oprechte nieuwsgierigheid zonder oordeel en samen op onderzoek gaan naar nieuwe inzichten. Tegenwoordig gaat een gesprek vaak over meningen, het wordt een discussie. Daar willen we vanaf. Het gaat om dialoog, op een gelijkwaardige manier in gesprek gaan. Je wilt met elkaar iets verbeteren ten behoeve van je cliënt." Ronald zag dat hij in zijn vorige baan als opleidingskundige in het ziekenhuis snel in discussie ging als hij ergens van overtuigd was. “Nu is mijn startpositie bij elk gesprek: ‘Ik weet alleen dat ik niets weet’. Vanuit het niet weten en mijn interesse in de ander, ontstaat een open gesprek.”  
 
“De afhankelijkheidsrelatie tussen jou en een ander staat centraal. Door dat te analyseren, levert het aan het eind van NRP een urgent vraagstuk op. Denk aan: onze organisatie staat voor A, maar in de praktijk doen we B. Kan dat ook anders?”, legt Elke uit. “We willen dat ze in het thesisproces, ook die morele sensitiviteit ontwikkelen. Het thesisonderzoek ging eerder meer vanuit het hoofd, maar wij willen meer ook vanuit het hart. Vanuit intuïtie en subjectiviteit, vanuit wat jij belangrijk vindt. En dan de stap maken naar: hoe maak je het dialogisch bespreekbaar. Daarvoor hebben we allerlei methodieken kort aangedragen, zoals Deep Democracy, socratische gesprekstechnieken en dynamische oordeelsvorming. Onderbouwd, aan de hand van een methodiek, de organisatie in. Kwetsbaar, met klotsende oksels en desnoods met het zweet in de bilnaad het gesprek aangaan.”