Samenredzaamheid in de eerstelijnszorg

Geert Rutten is als senior onderzoeker verbonden aan het project 'Taakverschuiving van eerste lijn naar burgers': Samenredzaamheid. Het door het Ministerie van VWS gefinancierde project komt voort uit de urgente vraagstukken die de stijgende zorgvraag, toenemende kosten en het tekort aan personeel met zich meebrengen, vertelt Rutten. ‘De krapte op de arbeidsmarkt in de zorg is zeer zorgwekkend. Volgens prognoses zou in 2040 één op de 4 werkenden in de zorg moeten werken, een verdubbeling van de huidige situatie. En hoewel steeds meer jonge mensen kiezen voor de zorg, is het niet genoeg.’ 

'Voor het vinden van oplossingen voor de problematiek is veel onderzoek nodig. ‘Samenredzaamheid’ is een vervolg op het project Een Sterk Wijknetwerk. Een van de uitkomsten hiervan is dat het tot stand brengen van samenwerking tussen professionals in de eerste lijn met het sociale domein en met burgers, niet eenvoudig is. 'Hoe kun je die samenwerking versterken? Die vraag onderzoeken we nu in dit project.' 

De grote problemen waar de zorg voor staat hebben geleid tot een verandering in het denken over de zorg, vertelt Rutten: ‘Na de focus op ziekte en zorg, ontstond meer aandacht voor gedrag en gezondheid. Hierin staan leefstijl en preventie centraal en het gedachtegoed van Positieve Gezondheid. Nu zien we een verschuiving naar mens en maatschappij. Mensen gaan steeds meer, binnen eigen mogelijkheden, een deel van hun gezondheid zelf regelen. Daar is nog veel voor nodig. Het ‘zorgen voor elkaar’ heeft nog niet duidelijk op de agenda gestaan.

De vraag die nu voorligt is: als de eerste lijn meer gaat samenwerken met het sociale domein en burgerinitiatieven, leidt dat dan tot taakverschuiving? Kunnen wij taken vanuit de professionele zorg verschuiven naar het sociaal domein en naar de informele zorg, zodat de huisarts ontlast wordt? Dat gaan we in dit project onderzoeken. Daarom is ook de Stichting Kwaliteit en Ontwikkeling Huisartsenzorg (KOH) partner in dit project.’ 

Het project Samenredzaamheid bestaat uit 3 fasen. In de 1e fase wordt een handreiking en begrippenkader ontwikkeld. In fase 2 worden 3 communities begeleid bij het ontwikkelen van een samenwerking tussen de professionele zorg en het sociaal domein, zodat een integrale eerste lijn ontstaat, en tussen deze integrale eerste lijn en burgerinitiatieven. In de 3e en laatste fase worden de analyses en rapportages afgerond.

Het is een participatief actie-onderzoek, legt Rutten uit: ‘Dat betekent dat we als onderzoekers de communities begeleiden en deel uitmaken van het proces. Er is sprake van cocreatie. De mensen in de communities zijn eigenaar en worden een beetje mede-onderzoeker en mede-ontwikkelaar. Alle kennis die wij als onderzoekers opdoen en de kennis die de deelnemers vergaren, delen we met elkaar. Zo bouwen we samen verder. Daarnaast is ons doel natuurlijk ook om de kennis die we opdoen door te geven aan onze studenten en docenten bij de HAN.’ 

In december 2020 heeft een 1e bijeenkomst plaatsgevonden voor Samenredzaamheid. Hierbij waren huisartsen, welzijnswerkers, burgers en dorpsondersteuners aanwezig, maar ook mensen vanuit het bestuurlijke en beleidsdomein. Er zijn een aantal begrippen besproken, zoals taakverschuiving, preventie en gemeenschap. Rutten: ‘Al snel werd duidelijk dat de verschillende partijen begrippen heel anders interpreteren. Hoe definiëren we een gemeenschap? Als je het hebt over ‘taakverschuiving’, wat is dat dan precies en kan dat wel?’ 

 

Rutten ontdekte ook dat het woord ‘preventie’ vooral een zorgwoord is. ‘Hierbij doelt men op het voorkómen van ziekte, bijvoorbeeld door het verbeteren van de leefstijl. Het sociaal domein praat niet op die manier over preventie. Zij kijken naar onderliggende sociale problematiek, maar niet direct vanuit het oogpunt dat ziekte voorkómen moet worden. Althans niet met die woorden. In de volgende bijeenkomst gaan we hierop doorvragen. Misschien komen we er dan achter dat ze wel hetzelfde bedoelen en dezelfde achtergrondgedachte hebben, maar er andere woorden aan geven.’

Als de samenwerking tussen eerste lijn, sociaal domein en burgers goed loopt, dan moet taakverschuiving mogelijk zijn, denkt Rutten. ‘Huisartsen die al herschikken, doen dat omdat ze vinden dat bepaalde taken niet bij hen thuishoren vanuit de benadering van positieve gezondheid. Hierdoor hebben huisartsen een breder gesprek met hun patiënten. Het gaat over meerdere dimensies van gezondheid. Er kunnen onderliggende problemen naar boven komen die niet op het terrein van de huisarts liggen. Maar het moet wel worden opgelost. Als er dan een goede samenwerking is met het sociaal domein of met burgerinitiatieven, dan kan de huisarts deze taken doorschuiven en zich op andere taken richten. De patiënt is daarmee ook beter geholpen.’ 

Toch was de mate van weerstand tegen taakverschuiving tijdens de 1e bijeenkomst verrassend. Verwarring over het begrip is hier deels debet aan, denkt Rutten. ‘Het idee dat je als huisarts taken naar niet-medische professionals of burgers zou verschuiven, leidde tot discussie. De vraag is dus waar de ruimte zit. Zijn er taken die de huisarts nu wel uitvoert, maar eigenlijk niet bij hem of haar thuishoren? En welke zijn dat dan precies? Daar moet je het met elkaar over gaan hebben. Communities die een dergelijke samenwerking willen gaan opzetten moeten dit gesprek dus ook voeren. Met de kennis die we vanuit dit project opdoen, gaan we hiervoor een methodiek ontwikkelen.’

 

Dat er anders gedacht moet gaan worden over de organisatie van zorg en welzijn was een van de opbrengsten van de 1e bijeenkomst, zegt Rutten: ‘Mensen moeten over hun eigen grenzen heen gaan stappen en het vertrouwen durven geven aan andere professionals en burgers. Dat vraagt wel iets van mensen, ook in hun normen- en waardensysteem. We komen in een cultuuromslag terecht die veel meer inhoudt dan alleen anders organiseren. Dat is wel een uitdaging.’

 

Geert Rutten is als senior onderzoeker verbonden aan het Lectoraat Organisatie van Zorg en Dienstverlening. Neem voor meer informatie en vragen over Samenredzaamheid via een mailbericht contact op met:

• lectoraat.ozd@han.nl 

Tekst: Maud Notten, Alinea recta