Langdurige pleegzorg als alternatief voor adoptie: werkt het?

Wat als je onbedoeld zwanger bent en niet voor het kind kunt zorgen? “Er heerst in Nederland nog steeds een taboe op het afstand doen van een kind", vertelt Mieke, onderzoeker bij het HAN Lectoraat Werkzame Factoren in de Jeugd- en Opvoedhulp. In de afgelopen jaren kwam er meer aandacht voor zogeheten afstandsmoeders, moeders die hun kind ter adoptie moesten afstaan. Hun ervaringen en leed werden jarenlang niet erkend. Maar adoptie is niet de enige optie voor onbedoeld zwangere vrouwen. Ook een langdurige pleegplaatsing is een mogelijkheid. Veel kennis is er niet over langdurige pleegzorg in die situatie en de ervaring van (pleeg)ouders en kinderen hiermee. Mieke: "We willen ook deze vrouwen en kinderen aan het woord laten. Ze een stem geven. We hebben weinig zicht op hoe deze vorm van pleegzorg verloopt, tijd om dat te onderzoeken met het onderzoeksproject ‘Afstand in Verbondenheid’.” 

Ieder jaar overwegen zo’n 60 onbedoeld zwangere vrouwen om hun kind af te staan. Daarvan overweegt een klein deel langdurige pleegzorg. Dit bleek ook uit een eerder onderzoek 'In één klap moeder, en ook weer niet’ van de Radboud Universiteit in samenwerking met Fiom over afstand ter adoptie tussen 1998 en 2007. Hier zaten tussen de 200 afstandsdossiers al tientallen dossiers van vrouwen die tot een pleegplaatsing overgingen. Uit dit onderzoek kwam de aanbeveling om in kaart te brengen wat de kansen en knelpunten zijn bij de keuze voor een pleeggezin. “In de praktijk merken we dat er over de optie pleegzorg na een onbedoelde zwangerschap maar beperkte kennis is”, vertelt Sophie Bolt, onderzoeker bij Fiom. Fiom is een van de instanties die vrouwen met een voornemen tot afstand ter adoptie begeleidt. Mieke vult aan: “Door meer kennis en inzichten kan er nog beter informatie gegeven worden aan onbedoeld zwangere vrouwen.“ 

Hoe verloopt dat nou, een langdurige pleegplaatsing vanaf geboorte? Kun je bij pleegzorg als biologische ouders nog een rol spelen? Hoe is het voor een pleegkind om zo op te groeien? Hoe is het om als moeder te zien dat je kind op een bepaalde manier wordt opgevoed door iemand anders? De betrokken partijen gaan op zoek naar de antwoorden op deze vragen, om zo het verloop van langdurige pleegzorg vanaf de geboorte in kaart te brengen. “Het is belangrijk dat mensen voldoende informatie krijgen. De keuze die zij maken heeft immers grote invloed op de rest van hun leven”, vindt ook Nancy Wijers, projectleider participatie bij Zorgbelang Inclusief. Zorgbelang Inclusief is aangesloten om het onderzoek inclusief uit te voeren, dus met hulp van ervaringsdeskundigen. “Als blijkt dat de mensen positief zijn over een langdurige pleegzorgplaatsing, dan gun je anderen ook die informatie, zodat ze het kunnen meewegen.”

“Het idee is dat als je regelmatig contact wilt houden met je kind, de optie pleegplaatsing meer voor de hand ligt. Pleegouders zijn er op ingericht om contact te onderhouden met biologische ouders", legt Astrid Werdmuller uit. Zij is specialist beleid en onderzoek bij Fiom en een van de mensen betrokken bij het onderzoek ‘In één klap moeder, en ook weer niet’. “De optie van pleegzorg is er niet voor niets. Het doorsnijden van de juridische band met het kind, zoals bij adoptie het geval is, is erg rigoureus. Maar als je als vrouw niet voor het kind kunt zorgen, dan moet je iets. Geen contact hebben, is vergaand. Ik heb weleens een afstandsmoeder gesproken die haar volwassen kind voor het eerst had ontmoet. Haar kind had een fotoboek meegenomen. Het was heel confronterend om foto’s te zien van het kind op verschillende leeftijden. Dat had ze allemaal gemist. We zijn benieuwd hoe bij pleegplaatsing het contact verloopt, het is goed dat dit nu wordt onderzocht.”

De eerste stap van het onderzoek is het vormen van een expertgroep. Deze groep adviseert bij de uitvoering van het plan. Mieke: “We hopen hier ook biologische ouders en pleegouder(s) bij aan te sluiten, naast professionals uit bijvoorbeeld de pleegzorg toe te voegen. Zij gaan ons onder andere helpen met het werven van respondenten en denken met ons mee over de interviews. Het is een gevoelig thema en daarom willen we het onderzoek heel zorgvuldig uitvoeren.”

“Juist bij het bespreekbaar maken van die gevoelige onderwerpen kan een ervaringsdeskundige helpen om een brug te slaan tussen de onderzoeker en de geïnterviewden”, vertelt Nancy. Bij de Academie Mens en Maatschappij is de inzet van ervaringskennis en ervaringsdeskundigen een belangrijk streven. Door ook Zorgbelang Inclusief te koppelen aan de projectgroep komt clientparticipatie hoog op de agenda. “Ik ben heel blij met de manier waarop dit project wordt vormgegeven en ervaringsdeskundigheid echt een plek krijgt, namelijk op basis van gelijkwaardigheid. Dat is heel krachtig aan dit traject. De ervaring van mensen zelf, die komt meer binnen, het zorgt voor meer bewustzijn”, aldus Nancy. “We zorgen ervoor dat ze hun rol in die expertgroep goed kunnen uitvoeren. Daarvoor geven we ze informatie, begeleiding en coaching. Hopelijk helpen de ervaringsdeskundigen zelfs mee bij het uitvoeren van interviews of andere onderdelen van het onderzoek.”

Mieke: “In het onderzoek staan de ervaringen centraal: de ervaringen van ouders, kinderen, pleegouders en professionals. Om die ervaringen boven tafel te krijgen, houden we interviews met ouders, kinderen en pleegouders en volgen we 3 concrete situaties waarbij sprake is van afstand doen in langdurige pleegzorg.” Daarnaast valideren focusgroepen met professionals de bevindingen. “Na iedere fase maken we de balans op en nemen we de input mee naar komende stappen. Zo komt er ook verbinding tussen de verschillende fases, om verder te komen met de verzamelde informatie”, legt Mieke uit. Met uiteindelijk resultaat: de verhalen en ervaringen in beeld en duidelijk voorlichtingsmateriaal. “We hopen samen nieuwe inzichten te krijgen in hoe pleegplaatsing na een onbedoelde zwangerschap verloopt zodat we ook de praktijk op dit stuk verder kunnen verbeteren”, legt Sophie uit.

Mieke Spek schreef de projectaanvraag voor het onderzoek ‘Afstand in Verbondenheid’ samen met lector Marion van Hattum van het Lectoraat Werkzame Factoren in de Jeugd- en Opvoedhulp (WFJO), Fiom, Zorgbelang Inclusief, Pactum en Raad voor de Kinderbescherming in de programmalijn ‘onbedoelde zwangerschap en kwetsbaar jong ouderschap’ van ZonMw. Het onderzoek is begin april 2021 gestart. Fiom en Zorgbelang Inclusief zijn aangesloten als projectadviseur en denken mee vanuit hun expertise. Bekijk de projectpagina voor meer informatie.