Collega of student met autisme: het kan gewoon

Werken en leren voor en met mensen met autisme. Dat is wat vandaag centraal staat tijdens dit symposium van het lectoraat Volwaardig Leven met Autisme. Het lectoraat draagt bij aan de professionalisering van onderwijs en kennis op het gebied van hulpverlening aan normaalbegaafde mensen met autisme. Lector Jan Pieter Teunisse: “Wat is een volwaardig, betekenisvol leven voor iemand? Dat betekent niet alleen meedoen met werk en onderwijs, maar er ook écht bij horen.”

Hij legt daarom een aantal prikkelende stellingen voor aan de bezoekers. Zoals: ‘Als je met autisme aan een stage of nieuwe baan begint, kun je het beste meteen aan je collega’s vertellen dat je autisme hebt.’ Deelnemers houden een rood of groen papiertje de lucht in om aan te geven of ze het niet of wél eens zijn met de stelling. Beide kleuren zijn vertegenwoordigd. Een deelnemer met een rood papiertje: “Ik maak er geen geheim van, maar ik vind het een verkeerde opening. Ik wil dat collega’s mij benaderen als de persoon die ik ben.” Een deelnemer met een groen blaadje geeft aan: “Ik vertelde het wel meteen, om vroegtijdig de dialoog te openen. Dat mensen het gaan zien als iets dat normaal is.”

Normaal. Dat is een woord dat Joris Leenders (docent Social Work) en Michel Koolwaaij (docent ICT) niet vaak hoorden als kind. Nee, ze waren ‘anders’. Joris en Michel zijn docent bij de HAN en hebben allebei de diagnose Autisme Spectrum Stoornis (ASS). Het grote verschil tussen Michel en Joris is de leeftijd waarop ze de diagnose kregen. Michel was 48, terwijl Joris 13 jaar was. Maar beide zijn het erover eens: hoe jonger, hoe beter. Want zelfs al was Joris een stuk jonger, hij had al veel meegemaakt in zijn jeugd. “Ik heb mij nooit begrepen gevoeld. Ik ben gepest en zowel fysiek als verbaal mishandeld. Hoewel de diagnose voor mijn moeder een eureka-moment was, was het voor mij vooral een bevestiging dat ik daadwerkelijk anders was. Het heeft jaren geduurd om dat te accepteren.” Michel herkent dat wel. Hij is ook veel gepest. “Mijn klasgenoten lieten merken dat ik anders was. Ik had geen diagnose, was gewoon anders. Jarenlang kreeg ik therapie om mij ‘mainstream’ te leren gedragen. Toen ik mijn diagnose kreeg, viel alles op zijn plek.”

Voor Joris duurde de acceptatie langer. Hij verliet het reguliere onderwijs en ging wonen op een leefgroep en naar het speciaal onderwijs. Een keerpunt was toen hij zijn docente na een paniekaanval vertelde over een droom die hij had gehad. In die droom zat hij nog op zijn oude school en had hij vrienden. “Mijn docent moest huilen, ze zei: ik wil dit ook zo graag voor jou. Ik voelde voor het eerst: iemand wil iets vóór mij, iemand ziet mij, mijn pijn mag er zijn.” Michel zijn keerpunt kwam na Zijn opleiding. “Bij mijn tweede baan. Daar richtte mijn leidinggevende zich op mijn kwaliteiten. Wat ik niet kon mocht ik proefondervindelijk leren of werd door iemand anders gedaan.”

Joris gaat verder: “Ik denk dat ik ben geworden wie ik ben, door die ervaringen. Vroeger was je raar met autisme, nu vinden ze bijvoorbeeld mijn woordenschat en leestempo juist indrukwekkend.” Michel: “Het belangrijkste is: luister. Als docent, als professional, als collega: luister. Projecteer niet je eigen gedachten en gevoelens op iemand, maar stel vragen. Jij zegt: het is koud buiten, trek een jas aan. Mijn gevoel zegt wat anders. Als ik dat zo voel, dan is dat zo.” Joris vult aan: “Durf als professional een niet-wetende houding aan te nemen en te kijken wat de ander nodig heeft.”

Luisteren en doorvragen. Dat was ook de uitkomst bij de workshop ‘Samen staan we sterk op weg naar passend werk’ van onderzoeker Antje Orgassa (Lectoraat Volwaardig Leven met Autisme) en Piroska Masthoff (HAN Werklab). Centraal tijdens deze workshop: het ‘double empathy problem’ van David Milton. De deelnemers bespraken dit thema in relatie tot (communicatieve) worstelingen van studenten met autisme én hun studieloopbaanbeeleider (slb’er) of docenten in de zoektocht naar een passende stage en succesvol afstuderen. Middels 2 casussen bekeken ze de ervaren communicatieve worstelingen en gebrek aan kennis in het perspectief van de ander.

Bijvoorbeeld met de casus over een student met autisme die een afstudeerstage zocht. Hij had hier moeite mee en had het gevoel dat hij dingen niet kon. De slb’er en docenten uitten twijfels over de voortgang en gaven aan dat hij misschien beter kon stoppen als het zo moeilijk was voor hem. De deelnemers vonden dat de slb’er en docenten in dit geval meer moesten doorvragen en hadden moeten zoeken naar de ware betekenis van wat er is gezegd. Ook werd de suggestie gedaan om voor een vangnet voor de student te zorgen. Een HAN-student vatte de workshop als volgt samen: “Openhartigheid is belangrijk. Ook ruimte geven en doorvragen. We leren van elkaar.”

"40 tot 88 procent van jongeren met autisme heeft slaapproblemen”, begint onderzoeker Ilona Schouwenaars (Lectoraat Volwaardig Leven met Autisme) de workshop ‘Beter leren door beter slapen’. Inslapen, doorslapen en veel prikkels voor het slapengaan (denk aan gamen), zijn een aantal veelvoorkomende problemen. In co-creatie met jongeren met autisme, hun ouders en docenten is een interventie ontwikkeld die scholen kunnen inzetten om de slaap van jongeren met autisme te verbeteren.

Eén van de scholen die ervaringen opdoet met de interventie is De Berkenschutse, een onderwijsexpertisecentrum voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs. Docent Jos de Wit vertelt over de havo- en vwo-leerlingen waar 90% ASS heeft. “We zagen vermoeide leerlingen in de klas. Ze namen de lesstof niet goed op. Ze hadden vaak slaapproblemen, bijvoorbeeld moeite met inslapen of doorslapen.” Leerlingen vulden 3 weken lang een slaapdagboek in én een vragenlijst over de gebeurtenissen van de dag. Hij toont een schema van een leerling die lang deed over inslapen en moeilijk wakker werd. “Met een paar huis-tuin-keuken adviezen zoals een regelmatig slaapritme en eerder naar bed, ook in het weekeinde, goed ontbijten en een rondje wandelen in de avond, zagen we na 4 weken al verschil.” Leerlingen zaten fitter in de klas en konden daardoor beter leren. De deelnemers van de workshop waren verrast dat het zo snel al succes opleverde.

Kortom: veel nieuwe inzichten voor de deelnemers van het symposium, maar ook veel herkenning. “Wat fantastisch dat iedereen zo open was”, noemt een deelnemer. “Ik heb geleerd dat iedereen veel bagage meeneemt en ik daar naar moet vragen en rekening mee moet houden”, vertelt een ander. Kortom: ga je werken of leren met mensen met autisme? Luisteren, open staan voor elkaars verhaal en blijven doorvragen.