Slim, Schoon en Sociaal als inspiratie voor 3e-jaars Bouwkunde

Bouwkundedocenten Ellen Rutgers (Constructie) en Okke Boom (Bouwtechniek) zijn 2 van de initiatiefnemers. Altijd zijn zij en hun onderwijscollega's op zoek naar manieren om het studieprogramma aantrekkelijk en actueel te houden.

In de afgelopen 6 jaar werkten honderden 3e-jaarsstudenten van de voltijdopleiding Bouwkunde aan fictieve masterplannen voor het Cobercoterrein. De gemeente Arnhem en gebiedsontwikkelaar BPD waren daar steeds als opdrachtgevers bij betrokken. De ontwikkelingen rondom de herinrichting van het gebied werden door de jaren heen op de voet gevolgd. Dit leidde altijd mooie en interessante ontwerpopdrachten en gaf inspiratie over en weer aan studenten en opdrachtgevers. 

De plannen voor 'de Melkfabriek' zijn nu rond en volgens planning start nog voor het einde van dit jaar de bouw van de eerste woningen op het terrein. Volgens Okke Boom is daarmee is de fase van dit wederzijdse optrekken voorbij. Dit gaf ruimte om het in deze editie van course 9 wat anders aan te pakken.

Ellen Rutgers: "In mei van dit jaar organiseerde Architectuurcentrum CASA een lezing in de programmareeks Heilige Huisjes. Geïnspireerd door deze lezing en het gedicht Heilige Toorn (video) van huisdichter Jesse Laport, hebben we dit jaar de inhoud van de opdracht anders ingestoken. CASA en Laport lieten zien dat de tijd rijp is om in Arnhem serieus werk te maken van hoogbouw. Voor het Cobercoterrein hebben we een plan bedacht met 10 torens, tot 70 meter hoog, dat past bij de ambitie van wethouder Cathelijne Bouwkamp." 

De focus van de gemeente Arnhem moet volgens de wethouder liggen op het bouwen van woningen. Dit moeten niet alleen goede en betaalbare woningen zijn, maar de stad moet bereikbaar blijven en het groene profiel van Arnhem moet worden behouden en versterkt.

De inhoud van de opdracht was niet de enige verandering in het programma. Okke Boom: "Tot nu toe toetsten we de ontwerpen van de studenten altijd op haalbaarheid, innovativiteit en duurzaamheid. Door het Koersbeeld 2022-2028 van de HAN kregen we het idee dit vervangen door Slim, Schoon en Sociaal." 

Kort na de start van de course tastten de studenten af wat slim, schoon en sociaal voor hen inhoudt. Zij kregen de workshop 'Mijn beeld, ons beeld' met een inspirerende lezing van Eva Beltman. Eva is beleidsmedewerker en trendwatcher van de HAN. Okke Boom: "De studenten maakten een moodboard om hun eigen ontwerpvisie op Slim, Schoon en Sociaal inzichtelijk te maken. Het leuke was, dat de groepen daarbij een heel divers profiel creëerden."

Als laatste stap in de voorbereiding op hun opdracht, stelden de 3e-jaars zelf een beoordelingsformulier op bij de criteria Slim, Schoon en Sociaal. Boom: "Dit dwingt hen om goed concreet te worden. We hebben daarna alle beoordelingsformulieren met de groepen besproken, om ze verder aan te scherpen. Dit helpt hen enorm hun ambitie waar te maken en aan te tonen."

Studente Saphira Ebbing bevestigt dit. "De beoordelingsformulieren helpen om in rechte lijn te blijven met de ontwikkelde visie. Soms komt er, uit noodzaak of gemak, een onderwerp naar voren die niet strookt met die visie. Daarom was het fijn om naar de beoordelingsformulieren te kunnen kijken, om zo toch weer naar de visie terug te keren. Of om er heel bewust van af te wijken." 

De projectgroepen kregen de opdracht een ontwerp te maken voor een deel van een masterplan met 10 woontorens. Dit ontwerp moeten alle projectgroepen samen uitwerken tot een haalbaar voorontwerp. In de weken die volgden kregen de studenten excursies aangeboden en op alle maandagen workshops, met thema's als Visie, Onderzoeken met impact, Plattegronden, Detailleren, Innoveren en Probleemoplossen.

Alle opgedane kennis en inzichten komen samen in de torenontwerpen van de projectgroepen. Een projectgroep bestaat uit circa 8 studenten en is samengesteld uit studenten van de 4 afstudeerrichtingen: Architectuur, Bouwtechniek, Constructie en Organisatie. Iedere student werkt aan een deel van de opdracht dat goed past bij de gekozen specialisatie. Ze werken dit uit tot minimaal technisch ontwerpniveau, maar soms zelfs tot 'uitvoering gereed'.

3 of 4 projectgroepen vormen samen een cluster. In de cluster werken zij aan de gemeenschappelijke functies van de torens, zoals commerciële ruimtes, ontsluitingen en parkeervoorzieningen. Voor het totale masterplan, met 10 torens, is er afstemming tussen studenten van àlle projectgroepen. 

Gezien het aantal studenten konden er 2 masterplannen van 10 torens worden ontwikkeld. Maquettes van beide masterplannen met 10 torens werden aan het einde van de course gepresenteerd in de Eusebiuskerk in Arnhem.

Saphira Ebbing is 1 van de studenten van Projectgroep 11. Deze groep bestaat uit 2 studenten met de specialisatie Bouwtechniek, 2 studenten Constructie, 1 student Organisatie en 3 studenten Architectuur, waaronder Saphira zelf. "In het begin overlegden we wat we teweeg wilden brengen in dit speciale stukje Arnhem, " zegt Saphira. "In ons eigen groepje, maar ook in de Cluster Brug  en voor het hele masterplan. Daarna moesten de ideeën vorm krijgen en begonnen we met schetsen. Om alles tastbaarder te maken, zijn we gaan ontwerpen met grove maquettes. Ook om meer gevoel van de impact van de torens in het gebied te krijgen."

Een belangrijk aandeel van Saphira zelf, was de plint van de 3 torens van de Cluster Brug. Een plint is het onderste deel van een gevel. Saphira: "Bij andere clusters zag ik dat iedere groep een eigen plint had. Ik wilde dat er eenheid zou ontstaan en dat in ons cluster de plint 1 geheel zou vormen. Ik ontwierp een open, transparante, onderdanige plint met veel glasoppervlakte. Daarover ontstond toen met de studenten Bouwtechniek een terechte discussie, omdat het thermisch comfort door het vele binnenvallende zonlicht omlaag gaat. Dit gaf veel overleg met de andere groepen en ook veel  tekenwerk. Ik heb het ontwerp geoptimaliseerd met dichte vlakken in de gevel, maar wel met een look van transparant glas. Zo kon toch de doorlopende eenheid in de gevel worden behouden en is het een uniek stuk in de nieuwe Melkfabriek geworden". 

Het ontwerp werd daarna uitgewerkt in een digitaal model. Hiervan is een zo realistisch mogelijk maquette gemaakt voor de presentatie in de Eusebiuskerk. 

Maar hoe zien we de focus op Slim, Schoon en Sociaal nu terug in de ontwerpen van de projectgroep en de cluster? 

"Er zitten slimme elementen in het ontwerp," zegt Saphira. "Op het dak van de woontoren zitten bijvoorbeeld 2 powernesten die de wind op die enorme hoogte opvangen en in energie omzetten." 

Voor Schoon heeft de projectgroep op de 6e verdieping een daktuin of park gerealiseerd met veel groen en bomen. "Je kunt het echt wel een park noemen," vertelt Saphira, "want deze verdieping heeft een oppervlakte van 3000 m2 groen." 

Ook in de woontoren zelf komen de groenvlakken terug. Aan de balkons zijn groenstroken bevestigd. Deze balkons danken hun organische vorm ook aan het thema schoon. Het is een uitwerking van het idee 'binnen-buiten, buiten-binnen'. Je ziet dat zowel in de toren als in de plint terug: er is geen contrast is tussen natuur en bebouwing.

Maar ook op Sociaal scoort het ontwerp op tal van punten. Saphira wijst op 'haar' plint. "Hier zitten veel commerciële functies in: een restaurant, een kapper, een ontmoetingsplek, een bakker, een kinderdagverblijf, … Dat brengt veel levendigheid. Verder hebben we delen van de plint over 2 verdiepingen juist géén functie gegeven. Daardoor konden we door de plint en over de hele lengte 2 gangen van 10 meter breed en 6,6 meter hoog realiseren. Puur om vanuit de zijde van de John Frostbrug mensen op het terrein van de ''Melkfabriek te verwelkomen.'' Aan de andere zijde is de plint helemaal open: het binnen-buiten, buiten-binnen-idee. Dit hebben we gedaan om het ontwerp sociaal te maken: iedereen is hier welkom."

Saphira vond het van begin tot eind bijzonder om aan dit project te werken. "Ten eerste omdat iedereen deze locatie kent. De Slag om Arnhem vond hier plaats, met zoveel leed. Daar mogen wij nu een positieve emotie aan teruggeven. In de 2e plaats is het project voor mij persoonlijk bijzonder. Mijn opa heeft vroeger namelijk in de melkfabriek gewerkt. Ik verheug me erop dat dit gebied nu een transitie ondergaat."