Ethische Commissie Onderzoek wil open onderzoekscultuur stimuleren

Door de groeiende aandacht voor praktijkgericht onderzoek op hogescholen, dat maatschappelijk relevant is, innovatief voor de beroepspraktijk en bijdraagt aan vernieuwing van het onderwijs, wordt de rol van de Ethische Commissie Onderzoek (ECO) steeds belangrijker. De commissie is in 2016 in het leven geroepen, en is sinds 2020 een HAN-brede commissie.

De ECO bewaakt de kwaliteit van onderzoek op het gebied van ethische normen en waarden en op het gebied van wet- en regelgeving. Het gaat dan vooral om onderzoek waarbij gegevens worden verzameld van of over mensen. De belangrijkste doelstelling van de ECO is om onderzoekers bewust te maken van het belang van integer en verantwoord onderzoek.

De ECO bestaat uit een kerncommissie met leden met specifieke expertise en een vertegenwoordiger van elke HAN-academie. Elke 3 weken komen zij bijeen om te bespreken of de ingediende onderzoeksvoorstellen voldoen aan de Nederlandse gedragscode wetenschappelijk integriteit, eventueel andere relevante gedragscodes en aan wetten zoals de AVG. De ECO weegt bij de bespreking de ethische kwesties in het onderzoek vanuit verschillende perspectieven af en komt tot een onderbouwd advies.

Onderwerpen die onder andere in de vergadering aan de orde komen zijn: is het een medisch-wetenschappelijk onderzoek dat moet worden getoetst door een medisch-ethische toetsingscommissie? Worden onderzoeksdeelnemers niet te veel belast, goed geïnformeerd en om toestemming gevraagd? Voldoet het onderzoek aan privacywetgeving? Is er geen sprake van belangenverstrengeling? Ook wetenschappelijke relevantie en een ethisch verantwoorde onderzoeksmethode zijn zaken waar de ECO naar kijkt.   

Cécile Nijsten is sinds 1 maart voorzitter van de ECO en opvolger van Rob van der Sande, na eerder vicevoorzitter te zijn geweest. Ze combineert nu het voorzitterschap met haar functie van beleidsmedewerker onderzoek van de Academie Mens & Maatschappij. “Ik heb me in mijn loopbaan altijd beziggehouden met praktijkgericht onderzoek, onder meer als onderzoeker aan de Radboud Universiteit. Inmiddels ben ik al langere tijd aan de HAN verbonden als beleidsmedewerker en lid van de (voorloper van) de ECO.”

Vicevoorzitter Maaike Hermsen is filosoof, gespecialiseerd in zorgethiek en werkt als lector Ethiek van Verbinding met mensen met een Verstandelijke Beperking bij de HAN. Ze is altijd scherp op ethische dilemma’s, bijvoorbeeld wanneer er vragen zijn over de belastbaarheid van deelnemers aan een onderzoek. En omdat onderzoek natuurlijk ook is gebonden aan wet- en regelgeving, is de kennis van jurist Lenneke Marten onontbeerlijk. Zij studeerde af als strafrechtjurist, maar ontwikkelde zich tot specialist in het gezondheidsrecht.

De ECO wil bijdragen aan een open onderzoekscultuur op de HAN. Concreet houdt het in dat de commissie toegankelijk wil zijn voor onderzoekers als zij vragen hebben over verantwoord onderzoek doen. De ECO streeft naar een onderzoekscultuur waarin onderzoekers met collega’s reflecteren op hun aanpak en het vanzelfsprekend vinden om hun onderzoeksvoorstellen voor te leggen aan de ECO. De ECO is zich ervan bewust dat dat niet altijd eenvoudig is, omdat onderzoekers het onder meer druk hebben om middelen te verwerven voor het onderzoek en met tijdsdruk kampen. De commissie staat daarom altijd open voor gesprekken om tot werkbare oplossingen te komen.

Een andere uitdaging is dat er op de HAN veel participatief actieonderzoek wordt gedaan; onderzoek dat voor concrete verandering moet zorgen in samenwerking met de praktijk. Het is niet altijd goed mogelijk om deze onderzoeksvoorstellen vooraf te toetsen, juist omdat door deze onderzoeksaanpak het bij de start van het onderzoek niet duidelijk is hoe het onderzoek in de praktijk vorm zal krijgen. Daarin is de ECO ook, in samenspraak met onderzoekers, aan het leren en ontwikkelen. 

Naast het feit dat toetsing de bewustwording van verantwoord onderzoek mede bevordert, is goedkeuring van de ECO tegenwoordig vaak een eis van subsidieverstrekkers én een voorwaarde om onderzoek te kunnen publiceren in een wetenschappelijk tijdschrift. De ECO kan voor een dergelijke publicatie een goedkeuring in de vorm van een ‘Letter of Approval’ afgeven als het onderzoek vóór de start van de dataverzameling is voorgelegd aan de commissie.

Om de visie van de ECO als partner van onderzoekers kracht bij te zetten, is de commissie naast het beoordelen van onderzoeken druk met het ontwikkelen van handige tools. Lenneke Marten benadrukt daarbij bijvoorbeeld het belang van de Handleiding Integer Onderzoek. En zo ontwikkelt de ECO meer tools die het makkelijker maken om ethisch en juridisch verantwoord onderzoek te doen. Denk aan hulp bij het opzetten van een goede informatiebrief in toegankelijke taal en een nog duidelijkere beslishulp wanneer onderzoek aan de ECO moet worden voorgelegd.

Benieuwd naar wat de ECO doet en wat de commissie voor jou kan betekenen? Neem dan gerust contact op via ethische-commissie.onderzoek@han.nl.