Interprofessioneel leren en werken in verpleeghuizen

Eva is arts in opleiding tot specialist ouderengeneeskunde. Zij studeerde aan de Radboud Universiteit en is nu werkzaam bij Jan Bonga, een verpleeghuis van Amsta voor psychogeriatrische en neuropsychiatrische cliënten. Zij is groot voorstander van interprofessioneel leren en samenwerken.

Waarom is volgens jou interprofessioneel leren en werken belangrijk?

In het verpleeghuis zijn veel verschillende disciplines werkzaam. Het is belangrijk om interprofessioneel samen te werken omdat je daarmee ieders kracht kan benutten. Het kan per afdeling verschillen welke zorgprofessional het meeste zicht heeft op het welzijn en de gezondheid van een bewoner en waar diens behoeftes liggen. Door niet één iemand de leiding te laten nemen op een afdeling, maar ieders kennis en expertise te benutten, kun je hogere kwaliteit van zorg bieden.

Hoe kan je interprofessioneel leren en werken in de praktijk vormgeven?

Als je interprofessioneel samenwerken echt van de grond wil krijgen, dan moeten verpleegkundigen en verzorgenden veel meer in de lead zijn. Zij krijgen én nemen vaak te weinig mogelijkheden om hun mening en kennis te delen. Dat komt deels door de van oudsher hiërarchische structuur in de zorg. Die is wel aan het afbrokkelen, maar hij is er nog steeds.

Als arts ben ik eindverantwoordelijk voor de medische zorg, maar bijvoorbeeld niet voor hoe vervoer naar het ziekenhuis geregeld wordt. En toch komen ook dat soort praktische vragen nog steeds bij het artsenteam terecht. We zijn gewend om het op te lossen, maar daarmee houden we het systeem in stand en ontnemen we anderen hun verantwoordelijkheid.

Hoe zou je dat kunnen veranderen?

Mijn eerste stap zou zijn de zorg centraler zetten in het behandelproces. Op mijn vorige afdeling heb ik bijvoorbeeld benoemd dat ik vind dat niet de arts, maar de zorg het MDO zou moeten voorzitten. In de eerste plaats omdat zij de bewoners beter kennen en in de tweede plaats om hen zo meer regie te geven. Nu worden zij soms als passanten behandeld, terwijl ze het beste beeld hebben van hoe het met een bewoner gaat.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?

Ik denk dat het moeilijkste is om die lang bestaande structuur te doorbreken. Ik beschouw mijzelf niet als een hiërarchische dokter, maar toch merk ik dat wat ik zeg serieuzer genomen wordt – en dat mensen daaraan gewend zijn. De zorg vindt het daarom vaak lastig om een beslissing te nemen of om ergens van af te wijken. Die gewoontes doorbreken is een uitdaging. Daarnaast zijn er ook zorgmedewerkers die veel liever met hun handen werken en het spannend vinden om een MDO of ander overleg voor te zitten. Maar dat kun je leren.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?

Laatst tijdens de nabespreking van een lastige casus heb ik de nadruk gelegd op het adequate optreden van de zorg. Ondanks hoge werkdruk waren ze heel goed blijven functioneren. Je ziet dat mensen dat heel erg waarderen. Logisch, ik hou zelf ook van complimentjes. Maar ik merkte ook dat zij nadien makkelijker naar mij toe kwamen als ze het ergens niet mee eens waren of vragen hadden. Hierdoor voelt het meer als ‘samen’. Voor mij is interprofessioneel leren en samenwerken in verpleeghuizen dé manier van werken. Ik weet eigenlijk niet hoe het anders kan.

Kun je een gouden tip geven?

Mijn advies zou zijn: blijf je bewust van de kracht van jezelf en de ander en benut dit! We zijn vaak geneigd te corrigeren als iets niet goed gaat, maar we vergeten te zeggen wat wel goed gaat. Dus blijf het positieve zien en benoemen, zeker als het buiten jouw veld of kracht ligt. Dat heeft heel veel meerwaarde.

Als muziektherapeut kan Kenny van Diemen een belangrijke bijdrage leveren aan de doelen van andere zorgdisciplines, zoals fysiotherapie en logopedie. Ook kan hij met muziek cliënten tot rust brengen, zonder dat daar medicatie voor nodig is. Toch weten de behandelaren hem nog niet goed te vinden. Interprofessioneel leren en samenwerken kan een wereld van verschil maken.

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken er voor jou uit in de praktijk?
Als vaktherapeut ben ik opgeleid om in een team samen te werken. Ik ben geen zelfstandig behandelaar, maar ondersteunend aan bijvoorbeeld de arts, psycholoog of psychiater. Muziektherapie is een relatief nieuw werkveld. Dat betekent dat je zelf het initiatief moet nemen om betrokken te worden bij de behandeling van cliënten.

Als muziektherapeut heb ik veel te bieden. Als er bijvoorbeeld onrust of spanning is op een afdeling, kan ik met muziek het (te) hoge energieniveau ombuigen naar een lager en positiever niveau. Ik kan ook bijdragen aan fysiotherapie door met muziek mensen in beweging te krijgen. En met spraak en zingen ondersteun ik de logopedie. Er zijn dus heel veel raakvlakken met andere disciplines, maar dat is nog niet voor iedereen duidelijk. Hierdoor word ik nog niet zo vaak ingezet als ik zou kunnen en willen.

Waarom is interprofessioneel leren en werken belangrijk?
Twee dagen per week werk ik bij Stichting Sint Anna in Boxmeer. Deze zorgorganisatie is in transitie van een verzorgingshuis naar een verpleeghuis voor ouderen met dementie. Nu we steeds complexere problematiek in huis krijgen, is het belangrijk dat we meer gaan samenwerken. Soms ga ik van start bij een cliënt terwijl een psycholoog of fysiotherapeut al geobserveerd heeft, de diagnose heeft gesteld of met behandeling is gestart. Als we meer samenwerken en elkaar vertellen waar we mee bezig zijn, kan ik makkelijker bijdragen aan de behandeling en het welzijn van de cliënten.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Voor mij vooral dat ik het wiel niet opnieuw hoef uit te vinden. Voor de cliënt betekent het dat we doelgerichter werken. Als een bewoner bijvoorbeeld net medicatie heeft gekregen van een arts om rustiger te worden, dan heeft het niet veel zin als ik daarna mijn werk kom doen. Als ik eerder was ingeschakeld, was de medicatie misschien niet nodig geweest. Als we het zorgtraject samen starten en informatie met elkaar delen, dan is het proces efficiënter en dat is prettiger voor de cliënt.

Wat is voor jou een uitdaging in interprofessioneel leren en samenwerken?
Ik zou het fijn vinden om eerder te worden ingeschakeld. Meestal word ik door het zorgpersoneel gevraagd om naar een bewoner te gaan. Zodra ik weet dat een arts of psycholoog betrokken is, dan meld ik mij bij hen. Andersom gebeurt dat nog weinig waardoor ik soms achter de feiten aan loop. Het zou mooi zijn als een arts of psycholoog vraagt: ‘Bij deze bewoner zien we dit of dit, wat kun jij betekenen?’.

Het zou ook helpen als ik vaker kan aansluiten bij het MDO. Daar heb ik wel eens uitgelegd wat ik doe en bij welke doelen ik zou kunnen ondersteunen. Dat is overigens de verantwoordelijkheid van alle partijen. Ook van mijn kant kan er meer initiatief getoond worden.

Wat zou je collega-muziektherapeuten adviseren?
Begin klein. Zoek koffiemomenten op en vraag andere zorgprofessionals waar ze mee bezig zijn. Vertel enthousiast over je werk en wat je hebt bereikt bij een bewoner. Het is belangrijk dat je elkaar kent, dan is het makkelijker om elkaar te vinden voor overleg.

Als kwaliteitsverpleegkundige houdt Sanne zich vooral bezig met alle indicatoren die invloed hebben op de kwaliteit van zorg. Het project interprofessioneel leren en werken heeft een kwaliteitsslag teweeggebracht.

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken eruit in de praktijk?
Het houdt in dat we samen, met iedereen rondom een cliënt, bekijken hoe we de beste zorg kunnen geven. Dat wil zeggen met alle zorgdisciplines, familie en mantelzorgers – of dat nou drie personen zijn of tien. Vóór het project bedoelden we met ‘team’ het zorgteam, maar als we nu over het team spreken, dan bedoelen we inclusief behandelaren, dus ook de arts, de ergotherapeut, etc.

Hoe hebben jullie interprofessioneel leren en werken aangepakt?
We zijn begonnen met coach- en intervisiegesprekken met het hele team. Het ging over vragen als: waarom kom jij naar je werk, waarom doe je iets op een bepaalde manier, of: waarom pakt diegene nou alles over? Dat laatste kan bijvoorbeeld komen doordat diegene iets heeft meegemaakt. En niet iedereen gaat met dezelfde normen en waarden naar zijn werk toe. Dat werd in de teamgesprekken heel duidelijk. Het hele team heeft meegedaan en ze hebben het er nog steeds over, zoveel impact heeft het gehad. In die gesprekken zijn we erg geholpen door Elvira Nouwens, onze externe coach.

Wat hebben jullie veranderd?
Een grote verandering van de organisatie is dat de behandelaren meer locatiegericht zijn gaan werken. De teams weten nu wie de behandelaren zijn op hun eigen afdeling. Voorheen had je om de paar maanden andere behandelaren op de locaties. Dat maakte het lastig voor het zorgteam om contact te zoeken met behandelaren – die dan ook niet zo vaak werd ingezet omdat men hem of haar niet kende. Er is nu veel meer contact met elkaar en het voelt ook veel meer als een team.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?
We hebben gemerkt dat het niet vanzelf gaat. Je moet er aandacht voor hebben en tijd voor reserveren. In het begin van het project hadden we nog veel wisselingen bij de behandelaren. Dat maakte het lastig, maar nu is het wat betreft behandelaren redelijk stabiel, dat is erg fijn.

Wat levert interprofessioneel leren en samenwerken op?
We weten elkaar nu veel beter te vinden. Dat geldt ook voor mijn functie als kwaliteitsverpleegkundige. Als je fijn met elkaar samenwerkt en je spreekt je mening uit, dan weet je elkaar beter te vinden en daar heeft de bewoner profijt van. Als de bewoner een probleem heeft en je pakt dit interprofessioneel op met elkaar, dan handel je misschien niet altijd sneller, maar wel kwalitatief beter, omdat je kijkt vanuit ieders perspectief op de casus.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?
Ik denk dat we nu meer aan elkaar vragen hoe het gaat en wat iedereen nog meer kan doen. Dat deden we wel al, maar het gebeurt nu bewuster.

Een ander mooi voorbeeld was een behandelaar die aangaf het werk nu fijner te vinden. Voorheen voelde ze zich een buitenstaander en wist ze niet zo goed waar ze moest gaan zitten. Omdat de zorgmedewerkers haar niet goed kenden, kwamen ze ook niet bij haar met een vraag of een casus. Ze werd dus niet vanuit haar functie gevraagd en dat vond zij best lastig. Dat is nu echt veranderd.

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
Mijn belangrijkste tip zou zijn: leer elkaar goed kennen. We hebben bijvoorbeeld filmpjes laten maken. Elke functiegroep moest zichzelf voorstellen, vertellen wie ze zijn en welke taken ze hebben. Dat kun je ook in een teamvergadering doen. Vertel wie je bent en wat je doet. Dan blijft het misschien nog een beetje oppervlakkig maar dan weet je in ieder geval wie er op de afdeling werken en wat een ergotherapeut of diëtist doet en waar je hem of haar voor kan inschakelen.

Rianne is programmaleider bij een zorgorganisatie die zich onder andere richt op geronto-psychiatrie en mensen met dementie en probleemgedrag. Als lid van de commissie onderzoek en wetenschap heeft Rianne deelgenomen aan het project Evidence 2.0.

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
Voor mij houdt het in met en van elkaar leren, naar elkaar luisteren, openstaan voor elkaars mening en de wil om samen te werken. Met één doel: de kwaliteit van zorg verhogen.

Interprofessioneel leren en samenwerken gaat over het hele multidisciplinaire team: van de medewerkers, managers, vaktherapeuten, behandelaren tot en met de specialist ouderengeneeskunde. Samen altijd vernieuwend bezig zijn, dat is de kern.

Waarom is interprofessioneel leren en werken belangrijk?
Het is belangrijk omdat eenieder vanuit zijn eigen professionaliteit, maar ook vanuit zijn menszijn, de kwaliteit van zorg voor de patiënt wil verbeteren. Dat lukt alleen als je dat samen doet. Ga met elkaar kijken, wat gebeurt er bij deze patiënt en hoe kunnen we dit verbeteren? Waarom doet iemand wat hij doet? Kan ik daar iets van leren?

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken er in de praktijk uit?
Interprofessioneel samenwerken vindt op verschillende manieren en niveaus plaats. Zo beginnen wij de diensten met een dagstart en we ronden de dag samen af met een evaluatie. Dit is vooral gericht op het zorg- en dagbestedingsteam, maar soms sluiten andere disciplines aan. Samen koffie drinken of lunchen zijn ook manieren om interprofessioneel samenwerken te bevorderen. Daarnaast hebben we reguliere overlegvormen zoals gedragsspreekuren, klinische lesuren en moreel beraad.

Voor mijn gevoel is het codewoord hier ‘laagdrempelig’. Het klinkt vervelend, maar de coronaperiode heeft ons daarbij geholpen. Behandelteams gingen zich op één of enkele afdelingen richten. Voorheen waren ze mobieler en gingen ze na hun consult terug naar hun eigen kantoor. Nu kunnen alle medewerkers elkaar laagdrempelig spreken en zo ontstaat meer begrip voor elkaar.

Zo was de ergotherapeut toevallig een keer in de huiskamer tijdens het koken. Ze zag dat een cliënt niet meedeed. De dagbesteding gaf aan dat deze cliënt dat niet meer kon. De ergotherapeut wist dat daar hulpmiddelen voor zijn, waardoor deze cliënt toch mee kan doen.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Doordat we meer met elkaar zijn gaan sparren, hebben we meer vaktherapeuten aangenomen, zoals beweegcoaches, een muziektherapeut, beeldend therapeut en psycho-motorische therapeut. We zagen dat zij echt een goede bijdrage leveren aan de doelen waaraan we werken samen met onze bewoners.

We hebben zogenoemde ‘kennisuren’ ingericht. Een medewerker die naar een bijeenkomst of symposium of (online) scholing is geweest, vertelt tijdens een kennisuur aan collega’s wat hij of zij geleerd heeft. Het stimuleert deze medewerker ook om daarover na te denken.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?
Het risico bestaat dat medewerkers zoveel druk en dynamiek ervaren, dat ze ‘vergeten’ dat ze onderdeel zijn van een team en moeten samenwerken. Ze richten zich dan vooral op hun eigen taken en verantwoordelijkheden. Als manager ga ik daarover zoveel mogelijk in gesprek. Het kan een dag zo zijn, of zelfs een week, maar het blijft belangrijk de samenwerking en verbinding op te zoeken.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?
Vanuit de vraag en behoefte van bewoners en vanuit het overleg met elkaar, kwamen we erachter dat er behoefte was aan een tuintherapeut. Sommige bewoners vinden het heel prettig en rustgevend om in de tuin te werken. We hebben al balkons met bloemen- en plantenbakken en er is nu ook een tuin aangelegd. Tuintherapeut is geen officiële functie, maar we hebben een zorgmedewerker gevonden die een achtergrond heeft in de tuinbouw. Het is een perfecte match.

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
Het is heel belangrijk dat interprofessioneel leren en samenwerken vanuit de kernwaarden van de organisatie ondersteund wordt. We kunnen bottom-up wel zeggen dat we dit graag willen, maar als de bestuurders het niet ondersteunen, dan gaat het nooit lukken. Die steun ervaren we binnen Attent.

Een andere tip is continu aandacht ervoor blijven vragen. Vooral in de huidige werksituatie, met veel personeelstekorten, is het heel belangrijk om met elkaar samen te werken en niet te stranden in taakgericht werken, alleen doen wat je moet doen. Blijf met elkaar praten.

Mieke Koning is science practitioner en geriatrie fysiotherapeut. Als coördinator van het project Evidence 2.0 ziet zij zichzelf vooral als bruggenbouwer. Het project was een perfecte manier om nieuwsgierigheid op te wekken: waarom doen we de dingen eigenlijk zoals we ze doen?

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
Interprofessioneel leren en werken houdt in dat je met verschillende zorgdisciplines overleg voert over de cliënten of bewoners. Eenieder brengt zijn of haar eigen expertise in, met als doel tot een gezamenlijke visie te komen op hoe je de beste zorg kan verlenen. Je zag voorheen wel eens dat mensen vooral vanuit hun eigen perspectief kijken. Je mist dan het volledige beeld.

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken eruit in de praktijk?
Vóór het project hadden de behandelaren en de zorg in onze organisatie ieder hun eigen overleg over de bewoners. In een zogenoemde cliëntenbespreking moest dat dan allemaal bij elkaar komen. Dat werkte niet goed. We hebben eerst geprobeerd met z’n allen samen te overleggen, maar dat werd een te grote groep. Nu zijn er vertegenwoordigers aanwezig bij elkaars overleggen.

Daarnaast worden nu meer gezamenlijk onderwerpen opgepakt. Zo is een in-service opleiding ‘neurologisch omgaan met cognitieve problemen’ gedaan met alle disciplines samen. Alle betrokken groepen waren hiervoor uitgenodigd, tot en met de klantenservice bijvoorbeeld. Ze zijn dus breder gaan kijken dan alleen de groep die direct rondom een bewoner of revalidatiecliënt staat.

Wat heeft dat opgeleverd?
Door allemaal op dezelfde manier te kijken, kun je makkelijker elkaars taken aanvullen en soms zelfs overnemen als dat nodig is. Hierdoor zijn ook de cliënten beter geïnformeerd en kun je als professional nog beter inspelen op wat de cliënt nodig heeft.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?
Mensen denken vaak dat ze heel goed samenwerken, maar in de praktijk is het best lastig om goed samen te werken. Elke professional is anders opgeleid. Soms spreken ze bijna een andere taal. Je hebt dus inspanning nodig van alle partijen.

Er kan sprake zijn van een kloof tussen de behandelaren en de zorg. Je ziet soms gebeuren dat de zorg ‘ja’ zegt, maar ‘nee’ doet als een behandelaar een advies geeft waar ze niet achter staan. Dan is er toch schroom om dat ter sprake te brengen. Een veilig en gelijkwaardig klimaat is dus heel belangrijk. Ook dat vraagt om energie en inzet van alle partijen.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Ik denk dat de bewoner of cliënt meer eenduidigheid merkt. Ze weten duidelijker wat er van hen verwacht wordt, zeker bij de revalidatie. Dat hebben we overigens nog niet gemeten. Ik denk ook dat het meer kwaliteit van zorg oplevert omdat disciplines in een eerder stadium betrokken worden en je gezamenlijke doelen nastreeft.

Wat de zorgverleners er zelf van merken, hangt meer van de persoon zelf af, dan van de discipline. De meeste artsen staan heel open voor interprofessionele samenwerking, maar je hebt soms uitzonderingen. Je krijgt meer zicht op elkaars mogelijkheden en staat wat dichter bij elkaar. Daardoor groeit het onderlinge vertrouwen.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?
We hebben uitgebreid gesproken over onze eigen normen en waarden. Dan merk je hoe mensen verschillend in hun werk staan. Een van onze projecten ging over bewegingsgerichte zorg. Het doel hiervan is bewoners meer zelf te laten doen. Sommige medewerkers zeiden: ‘Ik ben in de zorg gegaan om mensen te helpen. Dus als mensen vragen of ik de planten water wil geven, dan doe ik dat’.

Als fysiotherapeut stimuleer ik mensen zoveel mogelijk zelf te doen. Als mensen in actie komen, stijgt hun gevoel van eigenwaarde. Met het team hebben we daar hele gesprekken over gevoerd: wat kan en wil de bewoner zelf, wat wil hij absoluut niet, ga je het gesprek met hem aan over wat hij belangrijk vindt? Hoe pak je dat aan?

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
De eerste tip die ik zou willen geven is: leer elkaar eerst heel goed kennen en verdiep je in de ander. Daar moet je echt tijd voor vrijmaken. Ga iets leuks doen met het hele team, zodat je je collega’s op een andere manier leert kennen.

De tweede tip heb ik al gegeven: zorg voor een veilig klimaat, waarin je open naar elkaar kan zijn. Wij hebben tijdens een sessie kaartjes aan elkaar uitgedeeld waarop we de – in onze ogen – sterke en minder sterke punten van de ander hadden opgeschreven. Alle disciplines deden mee, dus de arts, de zorg, ergotherapeut, logopedist, diëtist, belevingsconsulent, etc. Het was heel fijn want iedereen kreeg complimenten. Het gaf ook een stuk herkenning: ‘Oh, zij heeft dat ook!’. En iemand waar je tegenop kijkt, blijkt ook zo zijn of haar onzekerheden te hebben.

Vertel elkaar dan ook over je werk als professional. Je denkt dat je wel weet wat die ander doet, maar soms weet je te weinig waardoor je hem of haar te weinig inschakelt. Maar als je dat beter weet en je respecteert elkaar, dan ga je vanzelf meer samenwerken.

Hiske en Kimberly waren tijdens het project collega’s, maar inmiddels heeft Kimberly een andere baan. Hiske is ergotherapeute en Kimberly is verpleegkundige geriatrische revalidatie. Dankzij hun deelname aan het project zijn ze veel meer interdisciplinair gaan samenwerken.

Hoe geven jullie invulling aan interprofessioneel leren en samenwerken?
Hiske: Alle disciplines op de afdeling maken gebruik van dezelfde kantoorruimte. Je kunt elkaar dus makkelijk en laagdrempelig spreken. De fysiotherapeut en ergotherapeut zijn de hele dag aanwezig. De logopedist en psycholoog logischerwijs niet elke dag, maar ze proberen er zo vaak mogelijk te zijn.

Op onze afdeling zijn vaak MDO’s want we bespreken elke cliënt om de week. Tijdens een MDO bepalen we samen aan welke doelen we gaan werken. Het MDO zelf is niet veranderd, maar door de nieuwe manier van interprofessioneel werken, kunnen we elkaar beter vinden omdat we elkaar beter kennen en vaak zien.

Kimberly: Het project heeft vooral inzichtelijk gemaakt wie wat doet. Wat zijn nou echt de taken van elke discipline? Elke discipline heeft een vlog gemaakt waarin ze hun taken hebben uitgelegd. Daar is een film van gemaakt die op de afdeling is gepresenteerd. Dat heeft veel opgeleverd omdat voor iedereen veel duidelijker werd wie wat doet. Soms doe je dingen die eigenlijk niet bij jouw vakgebied horen. Nu we daar meer inzicht in hebben, kunnen we taken ook eerder bij de ander terugleggen.

Hiske: De film heeft veel losgemaakt bij iedereen, dat was erg leuk. Je moest als discipline goed nadenken over wat je in de vlog wil vertellen: wat doen wij, wat willen wij uitdragen en wat vinden we belangrijk?

Kimberley: De film is ook heel fijn voor nieuwe medewerkers. Op de werkvloer zie je dan bekende gezichten waardoor je snel weet bij wie je moet zijn. De vlogs maken en de film samen bekijken zijn goede manieren om interprofessioneel leren en samenwerken in de organisatie te brengen.

Wat levert interprofessioneel leren en samenwerken jou persoonlijk op?
Hiske: Voor mij duidelijkheid en snelheid in revalideren en kwaliteitsverbetering. Als je met z’n allen aan hetzelfde doel werkt en duidelijk weet waar andere disciplines mee bezig zijn, en ook de zorg daarin meehelpt, dan gaat het revalideren kwalitatief beter en sneller. Het aantal ligdagen is afgenomen. Interprofessioneel samenwerken heeft daar zeker aan bijgedragen.

Wat levert het de bewoners of cliënten op?
Kimberly: Meer rust, duidelijkheid en overzicht omdat iedereen aan hetzelfde werkt. Doordat de onderlinge samenwerking en communicatie beter is, is er minder ruis op de lijn. Voor de revalidatiecliënten is duidelijker wat er van hen wordt verwacht. Er is één verhaal en het blijft één verhaal. Niet verschillende verhalen die af en toe door elkaar heen lopen.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?
Kimberly: Als je nieuwe dingen onder de aandacht wil brengen, moet je daar tijd en energie voor hebben. In de coronatijd was daar bijna geen ruimte voor. En het zijn vaak dingen die je ongemerkt al doet en die je dan moet gaan benoemen. Dat is lastig. Want soms denk je: ‘Dat doen we toch al?’, of: ‘Het gaat toch goed?’. Om daar dan de motivatie voor te houden en iedereen mee te krijgen, dat is niet eenvoudig.

Hiske: We dachten ook wel ‘daar gaan we weer’. Bij het woord ‘onderzoek’ denken we eerst aan veel theorie, droog en niet praktisch. Maar dat was helemaal niet zo. Het was juist heel praktisch en concreet. We vonden het eigenlijk allemaal wel leuk. Je moet dan wel een onderzoeksvraag hebben die in de dagelijkse praktijk speelt. Dat hoeft niet groots te zijn, maar het helpt wel als het een onderwerp is waar mensen iets aan hebben. Dan is het ook meteen een verbeterslag.

Wat is jullie verder nog opgevallen?
Hiske: Tijdens het project hebben we allemaal een lijst gemaakt van de taken van ándere disciplines. Dus wat jij dacht wat anderen doen. Die lijst ging naar de discipline zelf toe. Wat bleek: de arts deed eigenlijk alles! Dus vanuit de zorg werden heel veel taken belegd bij de arts. Hij moest erom lachten maar de boodschap was ook: jullie onderschatten jezelf! Dat was wel een eyeopener. De arts heeft op detailniveau teruggekoppeld wat allemaal bij het team hoort. We mogen dus meer onze plek innemen en meer verantwoordelijkheid nemen.

Hebben jullie tips voor collega’s die met interprofessioneel leren en samenwerken aan de slag willen gaan?
Hiske: Als je goed interdisciplinair wil werken dan ligt de basis in het daadwerkelijk zichtbaar zijn op de afdeling. Op een revalidatieafdeling is dat misschien iets makkelijker dan op andere zorgafdelingen. Maar ook in werkgroepen hebben we gemerkt dat we dingen niet van de grond kregen omdat we elkaar weinig zagen. Overleggen of een vraag stellen via een mail of appje is gewoon anders. Ik ben van mening dat daadwerkelijk aanwezig essentieel is voor een goede interdisciplinaire samenwerking.

Kimberly: Een andere tip is: hou het klein en begin bij de dingen die er al zijn. Sluit aan bij de onderwerpen waar de afdeling interesse in heeft. In ons vak is iedereen heel praktisch ingesteld, we zijn doeners, dus maak daar gebruik van.

Peggy werkt al vele jaren als verzorgende, is gespecialiseerd in psycho-geriatrie en werkt als kwaliteitsverpleegkundige. Interprofessioneel leren en samenwerken is haar niet vreemd. Het project heeft in het team vooral tot meer bewustwording geleid van het eigen handelen.

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken eruit in de praktijk?
Voor ons betekent het dat we vaker elkaars casussen bespreken en bewuster kijken naar wat we doen. We komen als team sneller bij elkaar om bewoners te bespreken. Welk beeld hebben we van een bewoner, wat zien we en wat betekent dat voor onze zorg? Hebben we misschien ondersteuning nodig? We praten daar onderling nu vaker over en dat helpt ons allemaal. Door interprofessioneel samenwerken zijn ook de lijntjes korter. We trekken sneller aan de bel bij een arts of psycholoog bijvoorbeeld.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Het heeft nog duidelijker gemaakt dat het belangrijk is je te blijven verplaatsen in de bewoner. De bewoner is de hoofdpersoon, hij of zij staat centraal. Wij kunnen van alles willen, maar is dat in het belang van de bewoner? Wat zou het met mij doen? Door deel te nemen aan het project zijn wij als team ons daar nog bewuster van geworden. Voor de bewoners leidt het tot meer rust omdat wij als team eromheen meer rust ervaren.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?
We hadden een bewoner met een hele drukke kamer. Ze sliep nauwelijks want ze was de hele nacht aan het rommelen. De familie wilde er in eerste instantie niets aan veranderen, zij wilden veel dingen laten staan als herinnering. Maar de drukke kamer deed de bewoner geen goed. We zijn met z’n allen gaan kijken en hebben erover gesproken: wat zou je er zelf van vinden om op zo’n kamer te slapen, wat zou je willen veranderen? Heel langzaam hebben we dat kunnen aanpassen. Omdat we het zo met elkaar bespraken, hebben we sneller een betere aanpak gevonden.

Wat zou je aanraden om te doen, of juist niet te doen?
In ons verpleeghuis werken we met karakteristieken. Daarmee brengen we onze bewoners in kaart. Het hele team vult de karakteristiek individueel in: hoe zie je deze bewoner, hoe

gaat het lichamelijk en geestelijk, is de bewoner verzorgd, hoe gaat eten en drinken? Sommigen vullen het heel uitgebreid in, anderen maar een stukje, maar zo ontstaat wel een goed beeld van hoe wij als team de bewoner zien. Vervolgens gaan we dat gezamenlijk bespreken. Als dan blijkt dat het team tegen bepaalde dingen aanloopt, pakken we dat sneller op. Ik denk dat we voorheen langer bleven observeren en zelf dingen uitprobeerden, voordat we in overleg gingen met elkaar of een andere collega vroegen mee te kijken. Dus het advies zou zijn om sneller aan de bel te trekken als je signalen in het team opvangt. Niet afwachten maar meteen de teamcoach inschakelen of de arts en de lijntjes heel kort houden.

Waar ben je het meest trots op?
Als ik naar mijn eigen team kijk, dan hebben we wel bereikt dat we sneller op een lijn zitten. Van moeilijk casussen hebben we veel geleerd. We moesten ook met z’n allen de knop omzetten. We willen vaak te veel, we vinden bijvoorbeeld dat je iedere dag moeten douchen, maar bij onze bewoners werkt dat niet zo. We moeten af en toe ook accepteren dat iets niet lukt. Je ziet dat het team in die bewustwording is gegroeid. Dat is mooi om te zien.

Waarom is interprofessioneel leren en werken belangrijk?
Je kunt het niet allemaal alleen. Het werk is hectisch en gecompliceerd. Hoe goed we het ook allemaal doen, soms heb je gewoon hulp nodig. Dan kan iemand van buiten jouw team je net dat duwtje geven waardoor je op het goede spoor komt.

Het kan ook helpen als iemand van buiten je erop wijst wat je allemaal al wél doet. Het is goed om dat met elkaar te delen en van elkaar te leren. Als we open gesprekken kunnen hebben met elkaar, dan is dat heel fijn werken.

Elvira is van huis uit fysiotherapeut en werkt sinds 2015 als docent bij de HAN. Ze heeft ook gezondheidswetenschappen gestudeerd en een promotietraject doorlopen in de huisartsenzorg. Ze rondde een masteropleiding begeleidingskunde af en vanuit die rol is zij betrokken als externe coach bij het onderzoeksproject Evidence 2.0.

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
Voor mij betekent het dat je als zorgprofessional over de grenzen van je eigen vak heen kijkt. Soms kun je taken doen die aan de randen van taken van andere professionals liggen. Daar kun je verschillende doelen voor hebben: omdat het prettiger is voor de patiënt, zodat deze niet drie mensen aan zijn bed heeft, het kan efficiënter zijn of het kan helpen om meer begrip te krijgen voor zowel de patiënt als je collega's.

Een voorbeeld uit mijn eigen vakgebied is dat niet alleen de fysiotherapeut beweegadvies hoeft te geven. Een ergotherapeut kan daar ook een rol in hebben. Het gaat erom dat je met elkaar meedenkt en elkaar ontzorgt, om samen de werkdruk aan te kunnen en het voor de patiënt zo prettig mogelijk te maken. Interprofessioneel leren is samen leren met verschillende professies, niet alleen met je eigen vakcollega’s. Met als doel de zorg beter te maken.

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken eruit in de praktijk?
Je kan daar op veel verschillende manieren invulling aan geven. Ik kan een paar voorbeelden geven. Ga samen rondom een zorgthema een onderzoek uitvoeren. Bedenk een activiteit om elkaar beter te leren kennen zodat je leert welke taken die andere professionals uitvoeren; wat hoort bij jou en wat niet? Of je kan taken overnemen van elkaar, zorgen voor meer handen aan het bed, ook als paramedicus bijvoorbeeld, terwijl je daar niet voor bent opgeleid. Zorgmedewerkers kunnen met elkaar meelopen zodat je advies kan geven, zonder dat iemand daar meteen om vraagt. Het kan al zo eenvoudig zijn als de deur van je kantoor open laten zodat je laagdrempelig te benaderen bent.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Bewustwording is hier het sleutelwoord. Doordat zorgverleners zich bewuster zijn van hun eigen aandeel in het werk en het aandeel van de ander, kunnen zij meer focussen op wat de patiënt nodig heeft. Samen met een casus bezig zijn geeft heel veel bewustwording. En als je als zorgverlener beter weet waar je zelf behoefte aan hebt, dan heb je meer oog voor de behoeften van een ander. Dus bewustwording bij de zorgprofessionals leidt tot betere, persoonsgerichte zorg voor de bewoners, naar zorg op maat.

Wat is een uitdaging in interprofessioneel leren en werken?
Elkaar letterlijk vinden is de grootste uitdaging. In veel organisaties lopen behandelaren zoals artsen en paramedici in en uit. Dat maakt het lastig om elkaar te spreken want dan heb je weinig toevallige gesprekjes bij de koffieautomaat. De zorgprofessionals moeten daar met elkaar over nadenken hoe ze dat kunnen oplossen. Om elkaar fysiek te ontmoeten kun je bijvoorbeeld een lunch of borrel organiseren, of mensen uitnodigen om aan te sluiten bij het teamoverleg. Er zijn ook steeds meer digitale oplossingen. Bijvoorbeeld, in het elektronisch patiëntendossier kun je elkaar taggen en vragen mee te lezen in een dossier.

Wat is jouw rol als externe coach binnen interprofessioneel leren en werken?
Ik denk dat mijn belangrijkste taak was ervoor zorgen dat de interne coaches even stil stonden bij het proces. Het was belangrijk een reflectiemoment in te bouwen door vragen te stellen. Bijvoorbeeld: zijn we het goede aan het doen, en doen we de goede dingen goed? Letterlijk stilstaan en kijken, gaan we de goede kant op of moeten we bijsturen?

Wat viel jou op bij de mensen die jij coachte?
Wat ze lastig vonden was doelen klein maken. Je wil al snel te veel. En successen vieren, hoe klein ze ook zijn. Daar moet je mensen telkens op wijzen: dat heb je goed gedaan, moet je kijken hoe ver je bent gekomen. Kleine stappen worden niet zo snel als succesvol gezien.

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
De gouden tip is dat er geen gouden tip is! Je kan op veel verschillende manieren interprofessioneel leren en werken, ik heb al veel voorbeelden gegeven. Kijk naar je team, wat past bij jullie? Bij het ene team past het heel goed om eerst op de inhoud te focussen, terwijl een ander team liever begint bij de samenwerking. Er zijn vast nog meer variaties mogelijk, maar kijk vooral naar wat er past bij de mensen in jouw team.

Annemie van de Wouw is docent-onderzoeker bij de opleiding verpleegkunde van de HAN. Zij werkt in de rol van externe coach, waarin ze interprofessionele teams ondersteunt bij het ontwikkelen van een leercultuur.

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
In de zorg zijn we heel erg gewend te denken in domeinen: dit is mijn domein en dat is jouw domein. Als je in iemands domein komt, dan word je al snel teruggefloten, het kan botsen. In mijn ogen kan het soms logisch zijn dat je iets oppakt wat verder gaat dan jouw domein. Bijvoorbeeld als je een goede band hebt met een cliënt of als je er sowieso al bent en makkelijk iets kan doen. Dus in plaats van terugtrekken omdat het jouw domein niet is, ga je dingen meer in gezamenlijkheid doen.

Als we kijken naar de ouderenzorg, dan gaat interprofessioneel samenwerken niet alleen over de behandelaren en zorgmedewerkers, maar over iedereen die om de cliënt heen staat. Dus ook de fysiotherapeut, ergotherapeut, psycholoog en diëtist. De volgende stap is hoe je dit samen met mantelzorgers en vrijwilligers vormgeeft. Dan doe je het écht samen.

Waarom is interprofessioneel leren en werken belangrijk?
De zorg wordt steeds complexer en bewoners in verpleeghuizen hebben een hoge zorgzwaarte, waarbij vaak op allerlei gebieden zorgproblemen optreden. Dit brengt vraagstukken en dilemma’s met zich mee die je niet alleen kan oplossen. Bij moeilijke keuzes en afwegingen zijn de perspectieven van alle zorgprofessionals nodig.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Je hoopt dat het leidt tot meer samenhang in de zorg en dat cliënten meer eenheid ervaren. Dat ze niet hun verhaal drie keer hoeven te vertellen omdat er drie verschillende zorgprofessionals langs komen. Het gaat niet om méér samenwerken, maar om ánders samenwerken. Samen sta je sterker dan alleen.

Zorgprofessionals kunnen veel van elkaar leren. Je hebt de ander nodig om een bredere blik te ontwikkelen. In een MDO heb ik eens een geestelijk verzorger uitgenodigd. Hij had zo’n andere kijk op een casus, dat iedereen luisterde en er anders naar ging kijken. Zo kom je gemeenschappelijk tot een beslissing die door iedereen gedragen wordt.

Wat is een uitdaging in interprofessioneel leren en werken?
Er zijn best veel uitdagingen. Ik denk dat tijd ervoor maken, je niet laten weerhouden door de waan van de dag, een grote uitdaging is. Dat is nodig om echt verandering te realiseren.

Daarnaast is gelijkwaardigheid een issue. Dat geldt overigens niet voor de individuen, maar tussen de beroepsgroepen is echt nog wel sprake van een kloof. Iedereen heeft tools nodig om die kloof te dichten. Behandelaren en zorgmedewerkers moeten leren dezelfde taal te spreken.

De ervaring leert dat elkaar kennen een heel belangrijke voorwaarde is. Niet alleen als zorgprofessional, maar ook als persoon, dat je weet wie de ander is. Als je elkaar kent, dan weet je elkaar ook beter te vinden. Dat werkt overal zo.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?
Een organisatie die had meegedaan aan dit onderzoek en aan de voorloper ervan zei bij de evaluatie: ‘We hebben eigenlijk niet zoveel gedaan aan dit project, het is er niet van gekomen.’ Vervolgens vertelden ze wat ze allemaal al deden en veranderd hadden. Dat was juist heel veel. Interprofessioneel samenwerken zit al zo verweven in hoe ze dagelijks werken, dat ze er niet meer stilstonden dat het project de aanleiding was.

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
Zorg dat je iemand hebt die heel enthousiast is en die in staat is anderen mee te krijgen. Ik denk dat er altijd wel iemand is die dit graag wil, maar niet altijd het mandaat voelt om het te kunnen of mogen oppakken. Zorg dat je die medewerker vindt in je organisatie en zet hem of haar in zijn of haar kracht.

Als jij die zorgmedewerker bent en je wil echt iets veranderen, maar je hebt het gevoel dat je geen mandaat hebt, zoek dan een maatje, dan ben je al met z’n tweeën. Ga vervolgens op zoek naar nog meer maatjes. Met hoe meer je bent, hoe beter je de verandering kunt inzetten. De manager heeft vooral als taak aan te moedigen, maar moet niet om de touwtjes in handen nemen.

Arjen is locatiemanager van een zorginstelling voor ouderen met dementie.

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
Het betekent dat je met professionals van verschillende disciplines samenwerkt en gebruik maakt van elkaars kennis en expertise. Je vult elkaar aan waardoor je je eigen kennis verrijkt en elkaar versterkt. Het resultaat is een betere uitkomst voor de cliënten.

Waarom is interprofessioneel leren en werken belangrijk?
Het is belangrijk omdat de verschillende disciplines echt complementair aan elkaar zijn. De complexiteit van onze bewoners met dementie neemt toe en er ontstaan soms gedragsproblemen. Oplossingen liggen dan vaak buiten de eigen expertise. Je hebt elkaars kennis nodig, want elke casus is maatwerk. Je moet elkaar daarom goed kennen en vertrouwen, kennis uitwisselen en samen leren.

Hoe ziet interprofessioneel leren en werken er in de praktijk uit?
Dat uit zich in verschillende vormen. Wij werken met zogenoemde ‘professionele assen’. Dat is een samenwerking van de verpleegkundigen, verzorgenden niveau 3 en de specialist ouderenzorg. Zij vormen de kern rondom de zorg van een bewoner. Dit wordt aangevuld met andere disciplines, zoals de psycholoog, fysiotherapeut, ergotherapeut, coördinator welzijn of geestelijk verzorger. Afhankelijk van de casuïstiek wordt de groep rondom een cliënt gevormd. Tijdens besprekingen wordt gekeken hoe de zorg het beste kan worden ingericht en wie daarbij allemaal nodig zijn.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Voor de bewoners levert het hogere kwaliteit van zorg op. Door vanuit verschillende perspectieven naar een vraagstuk te kijken, kan vaak sneller een betere oplossing gevonden worden. Dat geeft hopelijk rust en kwaliteit van leven.

Van de medewerkers hoor ik dat ze het leuk vinden om meer samen te werken. Niet alleen vanwege de complexiteit van het werk, maar ook omdat ze het fijn vinden om samen een casus op te pakken. Je kan erover praten, op elkaar terugvallen en samen naar oplossingen zoeken. De paramedische collega’s komen op verschillende locaties en zien daar soms andere aanpakken of oplossingen. Dat nemen ze mee en daar leert iedereen van.

Wij hebben wel het voordeel dat De Weegbree een grotere locatie is. Daardoor zijn er meer uren beschikbaar voor verschillende disciplines. Er zijn hier ook werkplekken en overlegruimtes. Kleinere locaties hebben minder uren beschikbaar waardoor paramedici minder aanwezig zijn. Dan is het lastiger om interprofessioneel leren en samenwerken vorm te geven.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?
De tijd ervoor nemen, dat is het lastigste. In de zorg staat alles onder druk: de financiën, personeel, noem maar op. Het lukt gewoon niet altijd om een casus nu eens echt uit te diepen met elkaar. Iedereen heeft een volle agenda, vooral de zorgteams. Zij vormen een van de belangrijkste schakels in interprofessioneel leren en werken, omdat ze het beste zicht hebben op een bewoner. Maar het is heel lastig om voldoende overlegmomenten in te plannen met het hele team.

Kun je een voorbeeld geven van een mooi resultaat?
Eén van onze bewoners was erg onrustig. Hierdoor leek hij zichzelf uit te putten en hij werd zelfs af en toe agressief. Andere bewoners en zorgpersoneel werden een beetje bang voor hem. De verzorgende 3IG, de physician assistant, specialist ouderengeneeskunde, casemanager, psycholoog, fysiotherapeut en ergotherapeut werden actief betrokken bij deze casus. Door gebruik te maken van ieders expertise, kennis te delen en regelmatig met elkaar dit vraagstuk te bespreken, werden 'out of the box' interventies gekozen. Zo is bij deze bewoner het ‘poseybed’ ingezet, een soort ‘tent-bed’. Niet om zijn vrijheid te beperken, maar om hem geborgenheid te bieden. Het heeft tot goede resultaten geleid en het was echt het resultaat van interprofessionele samenwerking.

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
Faciliteren is het allerbelangrijkste, zowel in tijd als in geld als in fysieke ruimte. Het is ook belangrijk om structuur aan te brengen, zodat het natuurlijk is om dingen samen te doen. Zo hebben wij bijvoorbeeld bewonersbesprekingen waarbij verschillende disciplines aansluiten. Elke zes weken is er een overleg waarin we alle bewoners bespreken in een groep. Maar het kan ook ad hoc gebeuren. Er is een vraagstuk, jij, jij en jij zijn nodig en laten we even gaan zitten. Dat moet je stimuleren en faciliteren.
Soms halen we expertiseteams in huis, bijvoorbeeld over probleemgedrag van mensen met dementie. Dat draagt ook bij aan interprofessioneel leren en samenwerken.

Waar ben je trots op?
Door deel te nemen aan het project ontdekten we dat we het al goed doen wat betreft interprofessioneel leren en samenwerken. Ik ben er trots op hoe natuurlijk dit proces bij ons verloopt.

Marleen werkt als postdoc-onderzoeker bij het Radboudumc binnen UKON, het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen, een samenwerkingsverband van 19 verpleeghuizen. Het doel van dit netwerk is vragen ophalen in de praktijk, en kennis ontwikkelen en implementeren. Marleen werkt in het onderzoeksprogramma verzorging en verpleging.

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
Het houdt in dat je met elkaar steeds bezig bent met de vraag: ‘Wat is de beste zorg?’. Vanuit verschillende professies werk je in het verpleeghuis aan hetzelfde doel, namelijk goede zorg verlenen aan de bewoners. Dat is niet mogelijk als iedereen op zijn eigen eilandje blijft zitten. Dat moet je samendoen. Het klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het nog niet.

Ook streven we in het verpleeghuis steeds meer naar een gelijkwaardige samenwerking tussen bewoners, naasten, vrijwilligers en beroepskrachten. Dat is het ultieme doel.

Hoe geef je dat vorm in verpleeghuizen?
Het zorgteam, dus de zorghulpen, helpenden, verzorgenden en verpleegkundigen, vormen in interprofessioneel leren en samenwerken een belangrijke schakel. Zij staan het dichtste bij de bewoners en merken problemen of veranderingen als eerste op. Samen met andere disciplines kunnen zij antwoorden zoeken op de vragen die er zijn. Dat kan bijvoorbeeld tijdens een MDO, tijdens de artsenvisite of in informele overleggen. De belangrijkste stap is dat de vragen gesteld worden, en die taak ligt vooral bij de verzorging en verpleging.

Dat gebeurt nog onvoldoende. Hoe komt dat?
Die rol van het zorgteam wordt in mijn ogen nog onderschat. Elke professional voegt kennis en ervaring toe die de ander niet of minder heeft. Het kan dan ook gaan om het contact met een bewoner of inzichten die je opdoet als je iemand vaak verzorgt. Een arts of psycholoog zijn vaak maar heel kort op een afdeling. Dus als het gaat om bepaald gedrag of patronen, dan weet het zorgteam vaak meer. Je hebt elkaar heel erg nodig om goede zorg te leveren.

Wat we in de praktijk ook zien is dat het onderwerp ‘samenwerking’ niet vaak op de agenda staat. Als je de samenwerking wil verbeteren, dan is het gesprek erover voeren wel een voorwaarde. Tijdens een MDO zou je naast inhoudelijke casussen het ook moeten hebben over de samenwerkingscultuur. Stel elkaar vragen zoals: Hoe verloopt onze samenwerking nu? Hoe willen we met elkaar samenwerken? Hoe zou jij de samenwerking willen inrichten? Wat kunnen we van elkaar verwachten? Hoe kunnen we van en met elkaar leren?

Wie staat in de beste positie om interprofessioneel leren en samenwerken op te pakken?
Ik denk dat hbo-verpleegkundigen daar een heel mooie rol in kunnen hebben. Zij staan dicht bij het zorgteam, maar kunnen ook een brug slaan naar de behandelaren. Daarnaast hebben verpleegkundig specialisten een goede uitgangspositie omdat zij met hun functie al in verschillende domeinen werken.

Maar het gaat om het hele team, dus ook om de verzorgenden, artsen, psychologen, paramedici en ook naasten en vrijwilligers. Iedereen heeft de taak om na te gaan wie er in het zorgteam zitten, wat ze doen, welke taken ze hebben en wat je van elkaar mag verwachten. Het gaat erom dat je op een gelijkwaardige manier met elkaar samenwerkt. Iedereen in het team kan collega’s bevragen op hun expertise en aanmoedigen om in een MDO het woord te nemen.

Wat is de rol van het bestuur en management?
De (afdelings)managers zijn degenen die interprofessioneel samenwerken op de agenda kunnen zetten. Zij dienen ook te zorgen voor de logistieke randvoorwaarden. Als een arts na de visite meteen weer weg is, wordt samenwerken en overleggen moeilijk. Zorg voor een overlegruimte of een kantoortje waar iemand een middag in de week kan werken en laagdrempelig beschikbaar is. We zien nu ook dat er in de kleinschalige woonvormen vaak geen overlegruimte is. Dat komt de samenwerking niet ten goede.

Wat levert interprofessioneel leren en werken op?
Zorgprofessionals levert het werkplezier op. Als je prettig samenwerkt, als je je gezien en gehoord voelt door de ander en je ziet dat het voor de cliënten betere zorg oplevert, dan geeft dat veel voldoening.
Voor de bewoner of cliënt leidt het tot betere zorg. Als je een cultuur kan creëren waarin je goed samenwerkt, elkaar feedback kan geven, elkaar de vraag kan stellen ‘doen we het goede?’, over de verschillende domeinen heen, dan wordt de zorg steeds beter.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken?
Ik denk vooral de waan van de dag. We willen wel van alles, maar als je ’s ochtends begint, dan zijn er heel veel dingen die je moet doen, en doe je het toch zoals je het altijd hebt gedaan. Zeker in deze tijd, met personeelstekorten en na corona, heerst het gevoel dat we niet veel extra dingen kunnen doen. En toch denk ik dat je de samenwerking met elkaar belangrijk moet vinden en op de agenda moet zetten.

Heb je tips voor teams die met interprofessioneel leren en werken willen starten?
Probeer echt buiten de kaders te denken die er nu zijn. Visualiseer hoe het ideaalplaatje eruit zou zien en bedenk dan wat je nodig hebt en welke kleine stapjes je al kan zetten.

Lia is verbonden aan de Radboudumc Health Academy. Haar leeropdracht is: Innovatief en persoonsgericht leren en werken in de zorg. Zij bestudeert het werkplekleren in de zorg. Hoe werken bijvoorbeeld zorgprofessionals samen met elkaar en welke voorwaarden zijn daarbij van belang?

Wat is interprofessioneel leren en samenwerken?

Vanuit mijn onderzoek zie ik dat het begrip interprofessioneel leren en samenwerken uit verschillende ingrediënten bestaat. Het belangrijkste is dat professionals van verschillende disciplines gezamenlijk de zorg rondom de patiënt of bewoner kunnen en willen vormgeven. Dat betekent dat de voorwaarden er moeten zijn om elkaar te ontmoeten en met elkaar te praten. Bijvoorbeeld over wat er speelt, wat goede behandelopties kunnen zijn en wat een goede volgende stap is voor deze bewoner. Er moet bereidheid zijn om naar een ander te luisteren en om de handelswijze aan te passen, op basis van informatie van een ander. Het is dus essentieel dat er een cultuur bestaat waarin iedereen zijn inbreng kan geven.

Waarom is volgens jou interprofessioneel leren en werken belangrijk?

Dat is eigenlijk heel simpel: drie of vier mensen weten meer dan één! Elke zorgprofessional weet maar een stukje van de hulpvrager. Je kunt niet alles zien. Een dokter ziet een bewoner maar af en toe. De verpleegkundige en verzorgende zien een bewoner veel vaker. Maar degene die de kamer schoonmaakt of het eten brengt, ziet ook belangrijke aspecten. De laatste ziet wat een patiënt lekker vindt of niet, of waar de patiënt bijvoorbeeld misselijk van wordt. Al die dingen samen helpen om goede zorg te leveren. Het verbetert dus de kwaliteit van zorg.

Wat levert interprofessioneel leren en werken de zorgprofessional op?

De zorgprofessional levert het een werkplek op waar hij of zij echt gewaardeerd en gehoord wordt. Dat draagt bij aan de motivatie om elke dag het beste van jezelf te geven. Als je weet dat er serieus naar je geluisterd wordt, dan durf je ook dingen in te brengen. Ook als dingen niet goed gaan. Het voelt voor professionals veiliger. Je wordt echt uitgenodigd vanwege je professie.

Wat levert het de bewoners in het verpleeghuis op? Wat merken zij ervan?

De zorg wordt beter omdat er meer afstemming is. Als dingen niet goed gaan, dan worden deze tijdig gesignaleerd omdat er meer overleg is. Interprofessioneel werken zal ook de kosten drukken, hoewel dat heel complex is om aan te tonen omdat zoveel factoren hierbij een rol spelen.

Welke uitdagingen kent interprofessioneel leren en werken? Wat is het moeilijkste?

Wat lastig blijkt te zijn is tijd en structuur te organiseren. Als je serieus werk wil maken van interprofessioneel leren en samenwerken, dan heb je een werkorganisatie nodig waarin je elkaar ook écht kan ontmoeten. Een goed voorbeeld is de afdeling Geriatrie in het Radboudumc. De medewerkers van deze afdeling hebben hun werkwijze drastisch veranderd naar interprofessioneel. Dat heeft een aantal jaren gekost, alleen al om een gezamenlijke dagstart te organiseren. Het was lastig om een gezamenlijk moment te vinden, want bij de een begint de poli, de ander is bezig met patiënten wassen, etc. Dat heeft echt voeten in aarde gehad.

Wat interprofessioneel leren en werken ook lastig maakt is dat door de hectiek en drukte van de dag dingen vaak niet worden uitgesproken. Iedereen neemt dingen aan, vult in waarom de ander iets doet. Er is weinig tijd om je gedachten uit te spreken.

Daar komt bij dat de zorg een hiërarchische organisatie is. Dat is op zich niet verkeerd, want het geeft ook duidelijkheid in structuur. Maar het kan een negatief effect hebben op het interprofessioneel leren, omdat je minder vaak uitgenodigd wordt om vrijuit te spreken. Een verpleegkundige die feedback moet geven aan een arts is nog steeds een heel ingewikkeld iets.

Welke tips heb je voor zorgprofessionals of teams die met interprofessioneel leren en werken bezig zijn?

1. Organiseer het werk zó dat je elkaar kan ontmoeten. Organiseer besprekingen om gezamenlijk te reflecteren op casussen die lastig zijn verlopen. Zorg dat je bijvoorbeeld gezamenlijk kan lunchen, zodat je ook sociale en informele momenten creëert waarop je elkaar kan ontmoeten.

2. Vraag nieuwkomers op de afdeling, of mensen die er maar kort zijn, zoals stagiaires bijvoorbeeld, naar hun bevindingen: wat zie jij, wat valt jou op, wat doen wij misschien wel heel raar in jouw ogen? Of heel goed?

3. Neem het perspectief van de ander in. Als ik nu de verpleegkundige ben, of de dokter, of de bewoner: hoe zou ik er dan naar kijken? Doe dat heel bewust en je zal zien dat het jou veel inzichten oplevert.

4. Zorg voor rolmodellen. Als het gewenste gedrag niet wordt voorgeleefd, gaat het ook niet gebeuren. Het lijkt heel simpel en is een open deur, en toch vergeten we dat vaak. Je zult er dus heel expliciet aandacht aan moeten besteden. Het gaat niet vanzelf, ook niet als je het op papier hebt geregeld.

Frank werkt als docent en onderzoeker aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Van oorsprong is hij verpleegkundige en daarna heeft hij verplegingswetenschappen gestudeerd. Als onderzoeker heeft hij meegewerkt aan dit project.

Wat is volgens jou interprofessioneel leren en samenwerken?
Interprofessioneel leren en werken houdt in dat alle zorgverleners die betrokken zijn bij een cliënt, met elkaar en samen met de cliënt en diens familie bespreken wat de beste zorg is voor deze cliënt. Wat is de gezamenlijke visie, welke gezamenlijke doelen willen we bereiken? Vooral dat ‘gezamenlijke’ is heel belangrijk, je handelt niet als individu maar bundelt de krachten en gaat samen aan de slag, waarbij alle zorgverleners ook buiten de grenzen van hun eigen vakgebied kijken.

Waarom is interprofessioneel leren en werken belangrijk?
Het verhoogt de effectiviteit van zorg. In de praktijk wil iedereen de beste zorg leveren, maar richt zich vooral op het eigen zorgonderdeel en stelt zelf doelen. De fysiotherapeut bijvoorbeeld richt zijn aandacht op het thema bewegen. Maar een verpleegkundige of ergotherapeut kan ook bijdragen aan beweegdoelen. Er wordt nu nog vaak onvoldoende samen gekeken naar wat gezamenlijke doelen kunnen zijn.

Kun je iets vertellen over het onderzoeksproject?
Het onderzoek richtte zich onder andere op de vraag welke acties bijdragen aan een interprofessionele leer- en werkcultuur, specifiek in verpleeghuizen. In de literatuur is veel te vinden over interprofessioneel samenwerken, maar niet in verpleeghuizen.
De deelnemers aan het onderzoek waren het er wel over eens dat ze meer interprofessioneel moesten gaan samenwerken, maar hoe doe je dat? Dat hebben we met dit onderzoek inzichtelijk en concreet kunnen maken.
We hebben 25 acties in kaart gebracht, verdeeld over vier thema’s, waarmee de praktijk aan de slag kan. In het onderzoek experimenteerde de teams met allerlei acties om te werken aan het interprofessionele klimaat. Deze acties hebben we verzameld en ook weer verspreid zodat het andere teams kan inspireren in het interprofessioneel leren en werken.

Wat is jou het meeste opgevallen in het onderzoek?
Een van de dingen die ons opviel was dat bij de meeste teams de eerste stap de vraag was: ‘Kennen wij elkaar eigenlijk wel goed?’. Velen dachten dat die stap niet nodig is: ‘We weten wel wie er op de afdeling werken’. Maar toch bleek het heel belangrijk om elkaar te leren kennen op drie manieren: als persoon (buiten de werksetting), als professional (welke expertise heb jij in huis) en wat zijn jouw taken en verantwoordelijkheden? Die eerste stap was nodig voordat ze verdere stappen konden maken. Van tevoren hadden we niet bedacht dat dat zo belangrijk zou zijn.

Wat levert interprofessioneel samenwerken de zorgprofessional op?
Uit het onderzoek kwam naar voren dat het de zorgprofessionals meer werkplezier geeft. Vanuit hun organisaties kregen ze tijd en ruimte om met elkaar in gesprek te gaan of bijeenkomsten te organiseren. Dat was op zich al uniek, en al helemaal om over de zorg na te denken of over wat ze zouden willen verbeteren. Vervolgens konden ze zelf stappen zetten en hun ideeën uitvoeren. Dat maakte het ook leuk. Ze hadden eigenaarschap en vierden hun eigen successen. Ondanks de werkdruk en ondanks de coronaperiode gaf hen dat kracht en werkplezier.

En wat levert het de bewoners op?
Dat hebben wij niet onderzocht maar ik verwacht dat de bewoners effectievere zorg ervaren. Dat wil zeggen minder personen om hen heen die allemaal hetzelfde vragen of dezelfde doelen gaan stellen, of juist heel veel verschillende doelen gaan stellen.

Kun je daar een voorbeeld van geven?
Er was een bewoner die nogal teruggetrokken was. Allerlei disciplines waren langs geweest, maar het was nog niet gelukt om de bewoner uit zijn isolement te halen. Vervolgens bedachten ze: misschien moeten we niet de meest aangewezen discipline het laten oplossen, zoals de psycholoog of de psychiater, maar moeten we ons afvragen wie er het meeste een klik heeft met deze bewoner. Daarover zijn ze met elkaar in gesprek gegaan. Het bleek dat de fysiotherapeut af en toe een praatje met hem maakte als hij hem tegenkwam in de gang. De fysiotherapeut was niet betrokken als behandelaar maar had wel een ingang bij deze bewoner en kon vragen wat ze hem konden bieden. En dat hielp.

Wat is het moeilijkste aan interprofessioneel leren en samenwerken?
Het vraagt om een andere manier van werken – van iedereen. Als zorgprofessional moet je een eigen stukje van je eigen werk durven en kunnen loslaten. Bijvoorbeeld als een fysiotherapeut bij een bewoner is, waarom kan hij of zij dan niet ook kijken of het bed en het kussen geschikt is, terwijl dat eigenlijk het vakgebied van bijvoorbeeld de ergotherapeut is.

De ergotherapeut moet erop vertrouwen dat de fysiotherapeut dat ook goed kan of dat hij de ergotherapeut inschakelt als hij het zelf niet zeker weet.

Heb je nog een mooi voorbeeld gezien?
In een zorginstelling organiseren de zorgprofessionals een multidisciplinaire intake. Zodra een nieuwe bewoner op de afdeling komt, gaan alle betrokken zorgprofessionals, samen met de bewoner en de familie in gesprek. Er wordt een gezamenlijk zorgdoel opgesteld, er worden afspraken gemaakt, ieders rol of taak is helder en alle betrokkenen zijn meteen op de hoogte. Dit is een heel effectieve werkwijze, wat weer tijd oplevert om aan andere zaken te besteden. Voorheen kwam iedereen apart langs. Voor de bewoner die wordt opgenomen is een multidisciplinaire intake intensief, maar dat is het ook als je op een dag verschillende professionals op bezoek krijgt die allemaal hetzelfde vragen.

Interprofessioneel leren en werken in verpleeghuizen

Interprofessionele leer- en werkcultuur

Evidence 2.0

Ervaringen deelnemers actieonderzoek

Ervaringen van deelnemers

Eva Papenhuijzen, aios ouderengeneeskunde

Kenny van Diemen, muziektherapeut

Sanne Tilleman, kwaliteitsverpleegkundige

Rianne Westerhof, programmaleider

Mieke Koning, science practitioner

Hiske en Kimberly, zorgmedewerkers

Peggy Brugman, verzorgende

Ervaringen van coaches en leidinggevenden

Elvira Nouwens, externe coach

Annemie van de Wouw, externe coach

Arjen Oostveen, locatiemanager

Ervaringen van onderzoekers

Marleen Lovink, postdoctoraal onderzoeker

Lia Fluit, hoogleraar

Frank Verbeek, onderzoeker

Meer informatie