Gelijke kansen in het onderwijs en de rol van leraren
Welke leerling geef je als leerkracht meer of minder aandacht in de klas? Hoe draag je bij aan gelijke kansen in het onderwijs? En welke vorm van professionalisering kan hierbij helpen? Het zijn vragen waar Marijke van Vijfeijken haar promotieonderzoek op richtte.
Cruciale rol bij creëren gelijke kansen
Het bieden van gelijke onderwijskansen is een kwestie van sociale rechtvaardigheid. Leraren worden gezien als de belangrijkste partij in scholen om die sociale rechtvaardigheid te verbeteren. Het onderzoek van Marijke draaide dan ook om de houding en agency (vermogen om in toenemende mate regie te nemen over het leerproces) van basisschoolleraren ten aanzien van sociale rechtvaardigheid, eerlijke differentiatie en gelijke onderwijskansen voor basisschoolleerlingen.
Differentiatie houdt in: het verdelen van tijd en middelen om leerlingen met verschillende leerbehoeften tegemoet te komen. Marijke legt uit: “Welke afwegingen maak je om bepaalde leerlingen meer of minder aandacht te geven ten opzichte van andere leerlingen in een klas? De inzichten uit mijn onderzoek dragen bij aan het publieke debat over gelijke kansen in het onderwijs.”
Dilemma’s bij leraren
Marijke bestudeerde de opvattingen van leraren over differentiatie door een bril van sociale rechtvaardigheid en onderwijskansen. De belangrijkste vraag is hoe de leraar zijn schaarse tijd rechtvaardig kan verdelen. Leraren worstelen met deze ethische dilemma’s, het onderzoek geeft inzicht in de diverse opvattingen van leraren. “Moet ik mijn tijd gelijk verdelen, ondanks de verschillen in thuisondersteuning? Of extra tijd besteden aan leerlingen die thuis weinig ondersteuning krijgen? Moet ik persoonlijke leerdoelen stellen en mogen onderwijsuitkomsten tussen leerlingen verder uit elkaar lopen? Of stel ik collectieve leerdoelen en richt ik me erop dat onderwijsuitkomsten naar elkaar toe groeien? Dit soort vragen spelen bij leraren”, vertelt Marijke.
Schoolvisie en gerichte professionalisering
Daarnaast komt uit het onderzoek naar sociale rechtvaardigheid en eerlijke differentiatie naar voren dat wat leraren rechtvaardig vinden niet altijd overeenkomt met hoe ze in de praktijk handelen. Dit geldt ook als er een duidelijke schoolvisie op differentiatie is. Zo’n visie helpt leraren wel gezamenlijk afspraken te maken. Ook gerichte professionalisering van leraren kan ze helpen zich nog meer voor gelijke onderwijskansen in te laten zetten. Marijke laat met haar onderzoek de werkzame elementen in die professionalisering zien.
Haar belangrijkste aanbevelingen:
- Voorzie in een uitgebreid professionaliseringprogramma qua inhoud en leeractiviteiten.
- Bied genoeg tijd en ondersteuning binnen het programma, zodat leraren vertrouwd raken met sociale rechtvaardigheid en gelijke onderwijskansen.
- Deel kennis met de leraren over praktische interventies voor onderwijsgelijkheid. Neem de tijd voor diepgaande discussies over de toepassing ervan.
- Maak waardevolle tools en strategieën beschikbaar, die leraren kunnen gebruiken om een dialoog op te starten binnen hun school.
- Laat leraren experimenteren met het voeren van een dialoog over sociale rechtvaardigheid en onderwijsgelijkheid, in de veilige omgeving van trainingssessies.
- Organiseer de uitwisseling van ervaringen en steun tussen de deelnemers.
- Vraag vooraf aan het schoolmanagement welke extra steun leraren en teams nodig hebben om stappen te maken richting meer onderwijsgelijkheid.
Kansengelijkheid is een thema dat belangrijk is voor de (toekomstige) leraren in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en mbo.
Publiek debat over gelijke kansen
De inzichten die het promotieonderzoek van Marijke biedt, kunnen bijdragen aan het publieke debat over gelijke kansen in het onderwijs. “Het vergroot ons begrip over de cruciale rol van leraren bij het bevorderen van gelijke kansen in het onderwijs. En van de complexiteit van die rol. Ik wil hiermee bijdragen aan het publieke debat." De uitkomsten van het onderzoek vinden hun weg al in het curriculum van de lerarenopleidingen.
"Voor de HAN Pabo is kansengelijkheid een belangrijk uitgangspunt in het curriculum. Het is een thema dat belangrijk is voor de (toekomstige) leraren in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en mbo. Ik heb inmiddels samen met de lerarenopleiders van de Pabo en Tweedeegraads Lerarenopleidingen en leraren uit het werkveld concrete materialen ontwikkeld voor lerarenopleidingen en schoolteams, die zich in willen zetten voor kansengelijkheid”, sluit Marijke af.
Promotoren: Eddie Denessen en Ron Scholte (Radboud Universiteit) en Tamara van Schilt-Mol (HAN).
