"Je gaat als ontwerper wel 2 keer nadenken of het ontwerp niet slimmer en efficiënter kan"

Creatief Construeren wordt door de HAN inmiddels 18 jaar als verdiepende minor aangeboden. In september startte een nieuwe groep van 22 studenten, afkomstig van 5 hogescholen.
 
Docent Constructie Tim van der Wardt vertelt onder meer over de introductie van de rekentool DuboCalc in het curriculum van de minor. Bouwkundestudent Mart Jan Cuperus (20) en student Civiele Techniek Giulio van den Brink (21) spreken over hun ontwerpopdrachten en hoe de Milieukostenindicator hen daarbij doorlopend scherp houdt.

"Op zichzelf is de levenscyclusanalyse met de milieukostenindicator niet nieuw," verduidelijkt HAN-docent Tim van der Wardt. "We willen studenten bewustmaken van duurzaam ontwerpen en dit is dus al veel langer onderdeel van de minor.  Maar wat wél nieuw is, is dat de tool DuboCalc, waarmee je de MKI-waarde uitrekent, dit collegejaar in het programma van de minor is geïntroduceerd. Onze studenten krijgen hierover gastlessen van Witteveen+Bos." Dit ingenieursbureau was nauw betrokken bij de ontwikkeling van DuboCalc.

DuboCalc staat voor ‘Duurzaam Bouwen Calculator’. Dit rekeninstrument is ontwikkeld door Rijkswaterstaat om op basis van levenscyclusanalyses de milieu-impact van bouwwerken te bepalen en om milieukosten en duurzaamheid van aanbestedingen te berekenen en vergelijken.

Tim van der Wardt: "Uit deze berekeningen komt een getal; de Milieukostenindicator. Hoe lager het getal, hoe minder de milieu-impact en hoe beter het dus is voor onze aarde. Steeds meer overheden maken van DuboCalc en de bijbehorende MKI-berekeningen gebruik om in tenders waarde toe te kennen aan duurzaamheid. Met de bouwagenda en klimaatdoelstellingen is een sleutelpositie weggelegd voor een duurzaam ontwerp"

De MKI wordt berekend op basis van 11 verschillende criteria, zoals klimaatverandering, toxiciteit en uitputting van grondstoffen. "Het milieueffect 'uitputting van grondstoffen' is hierin het haakje voor de circulaire doelstellingen van de Rijksoverheid," licht Tim toe.  "Immers, als je circulair werkt, los je uiteindelijk de uitputting van grondstoffen op. Zo zien we dat DuboCalc vaak wordt ingezet om invulling te geven aan klimaat-, milieu- en ook circulaire doelstellingen."

Giulio van den Brink studeert Civiele Techniek en specialiseert zich -uiteraard- in Constructie. Samen met 3 andere studenten Civiele Techniek werkte hij een brug uit. Giulio: "Mijn groep koos voor een traditionele boogbrug met profielen. We ontwerpen en berekenen de brug in hoofdlijnen. Het doel is vooral dat we snappen hoe de constructie werkt en wat er gebeurt als je bepaalde onderdelen sterker, of juist slapper maakt. Zo kom je tot een efficiënt ontwerp."

De Milieukostenindicator legt bloot waar het ontwerp het meeste bijdraagt aan de CO2-uitstoot. Hiervoor wordt de DuboCalc-software gebruikt. "Een MKI-berekening geeft inzicht in de duurzaamheid en milieukosten van het ontwerp," zegt Tim van der Wardt. "De hele levenscyclus wordt beschouwd: vanaf de winning van de grondstoffen, tot en met onderhoud en sloop. Studenten moeten dus bijvoorbeeld kijken naar het vloertype dat in een gebouw wordt toegepast, of naar de hoeveelheid staal die voor de boog en het brugdek wordt gebruikt."

Giulio: "Alle factoren worden meegenomen. Zo kan je bijvoorbeeld heel mooi zien wat het verschil is wanneer je beton in situ (op locatie, red) stort, of wat de impact van prefab-onderdelen is. Wat zijn de consequenties als je die onderdelen elders fabriceert en op de vrachtwagen naar de bouwlocatie transporteert? Of wat gebeurt er wanneer je op de locatie zelf een fabriek inricht om het aantal reisbewegingen te verminderen? Al deze kennis heb je ook nodig bij het ontwerpen van de brug."

Mart Jan Cuperus studeert Bouwkunde. Hij werkte daarom met zijn projectgroepje aan een andere opdracht dan Giulio, namelijk het dimensioneren van een hoofddraagconstructie van een woontoren. "Het doel daarvan is om grip te krijgen op de constructie," vertelt Mart Jan. "Eigenlijk wil dit zeggen dat je een gevoel hebt bij de getallen waarmee je rekent, voordat je deze in een 3D-rekenprogramma als RFEM modelleert."

De primaire taak van de constructeur is natuurlijk het veilig ontwerpen van een gebouw of brug. Maar door verantwoorde keuzes te maken en de materialen te dimensioneren waarvoor ze daadwerkelijk nodig zijn, kan er een efficiënt ontwerp worden gemaakt.

Mart Jan: "De MKI kan hier goed dienen als maatstaf. Over het algemeen is de grondstofwinning en het transport het meest schadelijk voor het milieu. Door producten te kiezen die minder belastend zijn, draagt dit bij aan een duurzamer project. Denk aan beton met een duurzaam cementmengsel, of aan het hergebruiken van staal, zoals een donorskelet. Tijdens de ontwerpfase, dus al helemaal aan het begin van het bouwproject, kan de ontwerper dus veel invloed uitoefenen op de milieu-impact."

Giulio heeft in de minor veel beter leren kijken naar de verschillende opties. "Je kijkt niet alleen naar vervoer of duurzaam beton, maar ook naar wat er gebeurt als je bijvoorbeeld overspanningen inkort. Je hebt dan minder cement nodig om in het hogesterktebeton te verwerken. Cement geeft de meeste uitstoot."
 
De MKI heeft bij beide studenten voor nieuwe inzichten en bewustwording gezorgd. "Ergens veel materiaal in stoppen, omdat het sommetje anders niet klopt, is natuurlijk niet efficiënt," vindt Mart Jan. "De Milieukostenindicator valt dan negatief uit. Je gaat als ontwerper wel 2 keer nadenken of het ontwerp niet slimmer en efficiënter kan."

Creatief Construeren wordt gegeven bij Ingenieursbureau ABT in Velp. Behalve Tim van der Wardt zijn ook Thomas Beuker en Ernst Rob als docent betrokken bij deze minor. Op de ABT-locatie wordt Creatief Construeren ondersteund door Niek Pouwels, specialist civiele techniek bij ABT. Hij begeleidt de minorstudenten o.a. bij hun ontwerpprocessen.
 
Bij ABT kunnen studenten een eigen vleugel van het gebouw gebruiken, waar ze hun lessen, workshops, business courses en gastlessen krijgen van tal van ingenieurbureaus en aannemers uit de praktijk. Bijvoorbeeld over DuboCalc, of over het vergroenen van de staalindustrie en de betonketen. "Cement en staal zijn beide grote CO2 uitstoters," zegt Tim van der Wardt. "Mondiaal is hier dan ook een significante verbetering mogelijk."
 
Alle projectgroepen hebben bij ABT een eigen kantoortje. Giulio: "Daar kunnen we brainstormen en hebben we een extra computerscherm en een whiteboard, waar we voor elkaar dingen op kunnen schetsen. Dit maakt overleggen en samenwerken een stuk makkelijker." Mart Jan: "Deze locatie geeft je ook de mogelijkheid om vragen te stellen aan de ingenieurs die hier werken. We staan hier dicht bij het werkveld en kan er gemakkelijk gespard worden met professionals". 

Beiden kijken terug op een pittige minor. Mart Jan: "Als student heb ik het afgelopen halfjaar echt veel geleerd en de docenten helpen de studenten altijd met plezier. Al met al was dit het leukste deel van mijn opleiding!"

Giulio: "Als je gaat voor vrije tijd en gemakkelijk even 30 studiepunten binnenharken, dan heb je bij deze minor niks te zoeken. Maar als je echt wil weten hoe constructies werken en je misschien wil doorstuderen, dan is deze minor een echte aanrader."

Giulio sloot de minor Creatief Construeren af met een 8. Mart Jan scoorde tijdens het assessment een stevige 8,5.