Een uur in de bijstand: meer dan een zaadje geplant

Op een dinsdagochtend in september verzamelen alle 185 derdejaars rechtenstudenten zich in de R26-aula in Arnhem. De week ervoor hebben zij college gehad van sociaal advocaat Sanne van Oers. En gehoord hoe het systeem mensen in een wurggreep kan houden – juist degenen in de meest kwetsbare situaties. Vandaag gaan de studenten die kwetsbaarheid zelf ervaren door het spelen van de serious game ‘Een uur in de bijstand’.

In kleine groepjes verplaatsen zij zich in het gezin Van Dam: Léon, Tirsa en hun twee kinderen. De spelleider vertelt dat Léon als stukadoor onlangs voor zichzelf is begonnen en dat Tirsa het huishouden en de zorg voor de kinderen op zich neemt. Op hun laptops krijgen de studenten inzicht in het huishoudboekje van het stel. Ziet er prima uit. Nog wel …

Het spelen van de game is onderdeel van het nieuwe vak De zelfbewuste jurist – een vervolg op Sociaal handelen, dat vorig jaar gestart is. Jennie ter Horst, docent Nederlands bij de Academie Rechten, ontwikkelde het samen met collega’s Lisa Griffioen en Gerben van Oijen. Ook bij ‘De zelfbewuste jurist’ draait het weer om inlevingsvermogen. Jennie: “Hoe beter een jurist de situatie van cliënten écht begrijpt, hoe beter die hen kan bijstaan.”

Het vak kent drie thema’s: de impact van het juridisch systeem op mensen, professioneel handelen en de impact van je smartphone. “Dat laatste onderwerp zal de studenten flink bezighouden”, voorspelt Jennie. “De telefoon is onmisbaar geworden. Maar hoe beïnvloedt die je gedrag en je kijk op de wereld? Voor een van de lessen nodigen we een verslavingsdeskundige uit. Ik ben er heel benieuwd naar.” Maar zover is het nog niet.

In de Arnhemse aula volgt de opdracht om binnen een paar minuten een financiële buffer voor Léon en Tirsa aan te leggen, voor iets meer zekerheid. Waarop kunnen zij bezuinigen? Het Netflix-abonnement verdwijnt, de kledinguitgaven gaan op 0 en ook op boodschappen valt te besparen. Oké, goed. Maar dan: Léon krijgt een hernia en kan twee maanden niet werken. Geen inkomen dus. Wat nu? Het ene groepje studenten besluit de huur niet te betalen, aan een andere tafel wordt nog verder bezuinigd op boodschappen.
“Die getallen betekenen iets hè. Probeer je in te leven”, waarschuwt de spelleider. “De verhuurder laat je echt niet met rust als je de huur niet betaalt. En de drempel naar de voedselbank is hoog hoor. Denk goed na over de gevolgen van je keuzes.”

Een uur lang volgen de tegenslagen elkaar op. Léon herstelt niet en moet een bijstandsuitkering aanvragen. Maar de gemeente stuurt brieven in onbegrijpelijk Nederlands. Het is niet duidelijk welke bewijsstukken het gezin moet indienen. En net als alles geregeld lijkt, moeten Léon en Tirsa hun voorschot op de uitkering terugbetalen. Frustratie, woede, stress. En ondertussen blijft de medewerker van de gemeente hen wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid. Gelukkig is voor de studenten het uur dan voorbij.

“Waarmee zou het gezin geholpen zijn?”, vraagt de spelleider. “Met een helder stappenplan”, reageert een student. Een ander vindt: “Ook al kun je het systeem niet veranderen, je kunt als dienstverlener wel aandacht hebben voor mensen.”
Jennie is tevreden. “Met dit vak willen we onze studenten een bredere context meegeven, gebaseerd op de pijlers Slim, Schoon en Sociaal. We sporen hen aan om te denken over hun achtergrond en persoonlijke vorming. Over hoe die hun plek in en blik op de samenleving bepalen. We laten ze ervaren hoe je je blik kunt verruimen en waarom dat belangrijk is – als wereldburger en als toekomstig jurist. En we verkennen hun handelen als professional met ze, aan de hand van waargebeurde casussen en ethische vraagstukken.”

Hoe kijken de studenten terug op het eerste thema van het nieuwe vak? “Het recht is soms heel zwart-wit. Wat de wet zegt en wat in de praktijk nodig is, komt niet altijd overeen.” En: “De serious game helpt me beter begrijpen waarom sommige mensen een negatieve houding tegenover de overheid hebben. Dat raakt me diep. Als ik afgestudeerd ben, wil ik meer rekening houden met de impact die ik op het leven van cliënten heb.” Jennie: “Goed hè! Mijn collega’s en ik zeiden vooraf tegen elkaar: het zou mooi zijn als we een zaadje kunnen planten. Maar als ik dit hoor … Wij zijn heel trots op onze studenten.”