HAN en gemeente Arnhem gaan samen voor elke buurt op zoek naar het energiesysteem van de toekomst

In elke buurt van Arnhem worden de komende jaren meerdere ingewikkelde puzzels gelegd om een volledig duurzaam energiesysteem te realiseren. Zodat ook de hoofdstad van Gelderland, zoals heel Nederland, in 2050 klimaat- en CO2 neutraal is.

De gemeente Arnhem en meerdere lectoraten van de HAN gaan samen praktijkgericht onderzoek doen om een antwoord te kunnen geven op de vraag: hoe kan het duurzame energiesysteem er in elke buurt van Arnhem uitzien en hoe kan de transitie naar dat systeem worden gemaakt? Dat is afgesproken in de samenwerkingsovereenkomst die de gemeente en de HAN voor de komende drie jaar hebben gesloten. 

De samenwerkingsovereenkomst is de uitkomst van meerdere gesprekken die werden gevoerd over een structurele samenwerking. Die gesprekken kwamen in 2023 op gang na een werkbezoek van de Arnhemse wethouder economie Nermina Kundić aan het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE). Daarbij werd verteld hoe SEECE zich verder wil ontwikkelen en hoe daarbij meerjarige samenwerkingen met partners worden gezocht. Op veel gebieden wisten SEECE, de HAN en de gemeente elkaar al te vinden, maar een duurzame samenwerking ontbrak nog. De uitdagingen van de gemeente en de mogelijkheden via SEECE maakten de tijd rijp voor een structurele samenwerkingsovereenkomst.

Kundić: “Arnhem is als ‘energy hotspot’ bij uitstek de plaats om dit te doen. De publiek-private samenwerking binnen SEECE past goed bij wat we als samenleving en dus ook als gemeente nodig hebben. We willen met goed onderzoek en goed opgeleide professionals onze maatschappelijke ambities en opgaven vertalen naar iets dat aansluit bij de behoeften van onze inwoners en ondernemers. Ik denk dat SEECE daar een hele mooie bijdrage aan gaat leveren.”

“In elke buurt zoeken we naar de beste oplossing”, vertelt Erwin Bosch. Hij houdt zich als strategisch beleidsmedewerker van de gemeente Arnhem bezig met de energietransitie. “De beste oplossing ziet er overal anders uit, omdat de situatie overal anders is. Dat vraagt om maatwerk. Er is niet één formule die we op alle plekken in de stad kunnen uitrollen.” 

In de zoektocht naar de beste oplossing per wijk of buurt wordt eerst voor de stad als geheel gekeken naar de grote duurzame energiebronnen die een rol kunnen spelen, om te beginnen met de bronnen voor warmte. In en rond Arnhem zijn dat: restwarmte van de afvalcentrale in Duiven, aquathermie met water uit de Rijn en er zijn twee rioolwaterzuiveringsinstallaties (Schuytgraaf en Duiven) die voor warmte kunnen zorgen. Ook wordt onderzocht of geothermie mogelijk is ergens tussen Arnhem en Nijmegen. “In Presikhaaf kunnen andere grote duurzame energiebronnen een rol spelen dan in Elderveld”, zegt Bosch. “Dat is min of meer een gegeven. Vervolgens is de vraag wat logische keuzes zijn gezien de inwoners, coöperaties, bedrijven en organisaties in de buurt.” 

Om tot een duurzame decentrale energievoorziening te komen, moeten op meerdere vlakken tal van keuzes worden gemaakt. Op technisch gebied is de belangrijkste vraag welke mix van energiebronnen het beste is voor een wijk. En hoe maak je die mix technisch mogelijk? Bosch: “Eén van de grootste technische uitdagingen is het overbruggen van seizoenverschillen. Een interessante gedachte is om zo veel mogelijk daken vol te leggen met zonnepanelen en zo een overcapaciteit te creëren, dat in warmte wordt opgeslagen voor gebruik in de winter. Maar zo zijn er heel veel andere opties. En in elke wijk zullen die opties en de voor- en nadelen die daarmee samenhangen weer anders zijn. Belangrijk is dat alle betrokkenen samen keuzes maken.” 
 

Naast de technische puzzel zal er ook een sociaaleconomische puzzel worden gelegd, waarbij vragen spelen als: wie betaalt wat? Op basis waarvan worden keuzes gemaakt? Hoe betrek je inwoners bij de besluitvorming en transitie? “Als HAN kunnen we een objectief beeld geven van wat technisch mogelijk is, maar ook wat de planologische, financiële en sociale impact is van de verschillende opties”, vertelt Carolien Kattenbelt van het lectoraat Balanced Energy Systems (BES) van de HAN, dat oplossingen binnen de energietransitie onderzoekt en ontwikkelt. “Zo willen wij in deze samenwerking de gemeente helpen bij het maken van keuzes.”
 

Dat gebeurt door mee te werken aan het praktijkgericht onderzoek naar de decentrale energiesystemen in een aantal wijken, waaronder Presikhaaf en Elderveld. Dat zijn twee van de wijken waar de gemeente als eerste de transitie wil maken. Arnhem werkt aan een ‘3 fasen-aanpak’ om duidelijkheid te geven over het energiesysteem van de toekomst. In die aanpak komen de wijken van de stad in drie groepen aan de beurt. Voor de eerste groep worden de komende 4 jaar plannen gemaakt voor een duurzame energievoorziening, daarna volgt de tweede groep en nog eens 4 jaar later de derde. Voor de realisatie van de plannen wordt per groep 8 jaar uitgetrokken. 
 

“Arnhem is een vooruitstrevende gemeente in de energietransitie en de duidelijkheid die de gemeente wil bieden aan de bewoners over grootschalige duurzaamheidsopties in de wijk vind ik heel erg mooi”, zegt Kattenbelt. “Voor inwoners is onduidelijkheid namelijk heel vervelend. Als je wil verduurzamen kan je altijd isoleren, maar voor andere maatregelen wil je eigenlijk weten in welke richting je wijk zal gaan verduurzamen. Komt er een warmtenet? Blijft er een groengas aansluiting? Of wordt er geëlektrificeerd? Door voor duidelijkheid te zorgen, geef je in feite de regie terug aan de inwoners.” Bosch: “We hopen dat die duidelijkheid tot voorspelbaarheid leidt en er ook voor zorgt dat de transitie wordt versneld.”

De samenwerking tussen de gemeente Arnhem en de HAN krijgt in de komende tijd meer invulling. Zo worden bijvoorbeeld de wijken of buurten waar het praktijkgericht onderzoek zich op richt preciezer gedefinieerd. En wordt er een duidelijke rolverdeling gemaakt. Kattenbelt en Bosch kijken uit naar een vruchtbare samenwerking. 
 

“Als HAN willen we allereerst de gemeente en de inwoners helpen met de stappen die zij willen zetten”, zegt Kattenbelt. “Ook hopen we met het onderzoek onze eigen kennis te vergoten en die kennis te verspreiden. Het zou daarnaast mooi zijn als we nog meer goede professionals binnen de energietransitie kunnen opleiden. Daar helpen de casussen, in de wijken, goed bij. Dat maakt het een stuk concreter en levendiger dan de droge stof uit boeken. En tot slot hopen we dat we aan de hand van de casussen ook nog nieuwe onderzoeksprojecten kunnen starten.”

Bosch: “Ik ben heel benieuwd naar de komende jaren. Ik hoop vooral dat we tot oplossingen komen die zonder deze samenwerking niet waren bedacht. Dat we erin slagen om out-of-the-box te denken en te leren van elke casus. In theorie kan je van alles bedenken, maar in de praktijk loop je altijd tegen onverwachte knelpunten aan. Daarin zitten ontzettend veel leermogelijkheden.”