Promotieonderzoek

Wat is de invloed van acute stress op je handelen?

Leestijd : 4 minuten

Je ademhaling versnelt, je beweegt en denkt niet meer zoals je dat wil. Hoe handel je in situaties waarin je acute stress ervaart? Wat gebeurt er precies en hoe kan je tóch blijven presteren? En bijvoorbeeld als hulpverlener de situatie de-escaleren? Promovendus Niek Maassen zoekt naar antwoorden.

Met zijn jarenlange ervaring in de gedwongen hulpverlening is het handelen in stressvolle situaties Niek wel bekend. Inmiddels werkt hij 14 jaar bij de HAN, eerst als docent en onderwijsontwikkelaar, nu als onderzoeker. Hij zag dat binnen het sociale werk agressiehantering een spannende kwestie is. “De tijdens een training aangeleerde vaardigheden om met agressie om te gaan, leken niet goed te beklijven in de echte praktijk. Ik wilde graag weten wat de reden hiervan was. Een trainingsomgeving, zoals een lokaal waar je stressvrij kunt trainen, is een hele andere setting dan ‘real life.’ Je zit dan in een onbekende omgeving, treft ruziënde ouders of een blaffende hond. Als je met iemand in conflict raakt ontstaat er vaak acute stress. Dat kan lichamelijk en mentaal effect hebben op je handelen, bewegen en denken. Het onderwerp fascineerde me en er was nog weinig onderzoek naar gedaan binnen het sociaal domein. Ik besloot Bauke Koekkoek van het Lectoraat Onbegrepen Gedrag, Zorg en Samenleving te benaderen en stelde voor dit te onderzoeken binnen een promotietraject. Ik startte hier in 2021 mee”, vertelt Niek.

Onderzoek brengt 2 werelden bij elkaar

Inmiddels zijn we 3 jaar verder, Niek verwacht zijn traject in 2026 af te ronden. In eerste instantie was agressiehantering in de hulpverlening, specifiek het sociaal werk, het uitgangspunt. Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat de uitkomsten niet alleen waardevol zijn voor sociaal werkers, maar voor allerlei beroepen. Als er een moeizame interactie tussen mensen is en de spanning oploopt, beïnvloedt dit mogelijk het handelen van bijvoorbeeld pedagogen, deurwaarders, belastinginspecteurs of huisartsen. Niek vertelt: “Ik vind het interessant dat ik 2 werelden bij elkaar breng: het sociaal domein (sociaal werk) en de bewegingswetenschappen, dat is vernieuwend. Ik promoveer aan de Faculty of Behavioral and Movement Sciences van de Vrije Universiteit Amsterdam, daar is al veel bekend over presteren onder druk en wat er dan fysiek en mentaal met je gebeurt.

Mijn begeleiders daar doen onderzoek bij topsporters, speciale politieonderdelen en defensie. Gaandeweg kwam ik erachter dat het niet zozeer gaat om omgaan met agressie, maar meer specifiek: wat gebeurt er als de stress oploopt? Hoe blijf je dan presteren? Acute stress zorgt ervoor dat je niet goed kunt nadenken en dat je lichaam niet meer beweegt zoals jij dat wil. Je ademhaling gaat omhoog en je moet je vaak mentaal meer inspannen om weloverwogen beslissingen te nemen. Ik vind het interessant dat we deze kennis toepassen op vragen uit het sociaal domein, waar omgaan met agressie een groot vraagstuk is”, legt Niek uit.

In het sociaal domein is het niet gebruikelijk om kwantitatief onderzoek te doen, in de bewegingswetenschappen wel. Niek: “Ik wil door deze werelden samen te brengen met bruikbare adviezen komen, zoals richtlijnen voor interventies en (nieuw ontworpen) trainingen.” Zijn promotieonderzoek bestaat uit 4 deelstudies, waarbij hij artikelen schrijft over de tussentijdse resultaten. “Er komen interessante bevindingen uit, al kan ik nog geen conclusies trekken. Ik onderzocht bijvoorbeeld in een experimentele setting hoe hulpverleners handelden in 6 wisselende scenario’s met weinig tot veel verbale agressie. Sociaal werkers vroeg ik te handelen zoals zij dachten dat het beste was. In deze scenario’s hebben we metingen verricht, via hartslagmeting, vragenlijsten en videoanalyse. Dit onderzoek toonde met succes aan dat sociaal werkers door verbaal agressief gedrag meer stress ervaren en slechter presteren. Het laat zien dat er behoefte is aan andere agressietrainingsmethoden en legt de basis voor een vervolgstudie”, legt Niek uit.

Training met realistische scenario’s

Zijn onderzoeksresultaten ziet hij graag terug binnen het onderwijsprogramma op de HAN. Zelf werkt hij nu op andere manieren aan concrete toepassingen. Zo heeft Niek op verschillende plekken binnen de HAN gesprekken en werkt hij momenteel met het Student Support Centre aan een weerbaarheidstraining. Ook ontwikkelt hij een nieuwe training, voortbordurend op de net beschreven experimentele studie. De training is voor hulpverleners en gebruikt hij in zijn laatste studie.

Niek: “De inzet van realistische scenario’s en wisselende stresscondities gaan mogelijk een basis vormen in de nieuw ontworpen training. Het is een agressietraining met realistische scenario’s, met als doel de stress te verhogen. Ook sociaal werkers leren zo hun prestatie te behouden, ondanks dat ze stress ervaren. Mogelijk kunnen we hiermee de negatieve gevolgen van blootstelling aan agressief gedrag beperken.”

Ik heb gemerkt dat er binnen zo’n promotietraject geen olifantenpaadjes zijn, een waardevolle les.

Over 2 jaar rond Niek als het goed is het promotietraject af. “Daar kijk ik wel naar uit, want ik vind het best een zwaar traject. Natuurlijk weet je dat het druk wordt naast andere gezinsleven en je andere werkzaamheden voor de HAN. Maar het is ook een persoonlijk proces. Zo is het een uitdaging om de feedback van je begeleiders niet persoonlijk te nemen. Hier leer ik beter mee omgaan, het komt mijn onderzoek ten goede. Ik heb gemerkt dat er binnen zo’n promotietraject geen olifantenpaadjes zijn, een waardevolle les. Dat ik mijn onderzoek vanaf het begin helemaal zelf heb opgezet, geeft het een andere dimensie. Daar ben ik trots op”, vertelt Niek.

Wat hij na zijn promotieonderzoek gaat doen weet hij nog niet. “Misschien vervolgonderzoek, maar ik heb ook genoeg plannen voor het gebruik van de resultaten van het onderzoek. In de artikelen die ik maak wil ik mijn onderzoeksresultaten tastbaar maken. Ik ga niet alleen aan de slag met het ontwikkelen van trainingen en interventies, maar wil de resultaten straks breder een plek geven, zodat veel mensen er iets aan hebben. Daar maak ik me graag sterk voor”, sluit Niek af.

Promotor:

Dr. Raôul Oudejans, Vrije Universiteit Amsterdam (Amsterdam Movement Sciences).

Copromotoren:

Dr. Bauke Koekkoek, HAN (Lectoraat Onbegrepen Gedrag, Zorg en Samenleving)
Dr. Yannick Hill, Vrije Universiteit Amsterdam (Amsterdam Movement Sciences)
Dr. Peter Renden, Maastricht University (Faculty of Health)

HAN redactie