Acute zorg: essentieel, complex en vervuilender dan je denkt

Sivera begon haar carrière als verpleegkundige en promoveerde uiteindelijk in de acute zorg. In mei 2025 wordt ze geïnstalleerd als lector Acute Intensieve Zorg. Haar missie is om met het lectoraat samen met docent-onderzoekers en studenten vraagstukken uit de praktijk te beantwoorden en daarop impact te maken. “De komende periode gaan we ons meer focussen op de HAN-zwaartepunten Slim, Schoon en Sociaal. Sociaal zit al dicht tegen ons DNA aan wat betreft kwetsbare groepen patiënten, maar voor Slim en Schoon hebben we vooralsnog minder aandacht gehad.”

Daar gaat verandering in komen. Vooral voor de impact van de acute gezondheidszorg op het klimaat moet meer aandacht komen, vindt Sivera. “7.3 procent van de hele CO₂-uitstoot wordt veroorzaakt door de gezondheidszorg. Dat is net zoveel als Tata Steel en de kolenindustrie in de Eemshaven samen. Dat is echt substantieel. Er is enorme urgentie. Dat zie je aan een beweging als de Green Deal in Europa, die zich buigt over de impact en afvalstroom die de gezondheidszorg met zich meebrengt. Want als we op deze voet doorgaan is er alleen nog maar goede zorg mogelijk voor de huidige generatie. We gebruiken teveel bronnen. Op deze manier is er voor de toekomstige generaties niet voldoende zorg meer mogelijk.”

Gebeurt er dan momenteel helemaal niets op het snijvlak van zorg en klimaat? “Zeker wel. Je hebt dus de Green Deal en initiatieven als de Groene Zorg Alliantie, de Groene Intensive Care en de Groene Spoedeisende Hulp. Wat je ziet is dat er veel enthousiasme is, maar dat er weinig wordt onderzocht wat we kunnen doen, en wat het effect is van verduurzamen. En ook waar zitten de hotspots, waar kunnen we praktisch het beste beginnen. Het is natuurlijk ook een complexe situatie, zeker in de acute zorg. Daar zitten veel hoogopgeleide professionals waar levens redden op nummer 1 staat. Waardes als duurzaamheid komen dan minder snel aan bod. Het nadenken daarover staat nog in de kinderschoenen, zeker in de ambulancezorg.”

Gevraagd naar voorbeelden hoeft Sivera niet lang na te denken. Die zijn namelijk legio. “Als een slachtoffer van een ongeval op straat wordt geholpen, wordt er op de spoedeisende hulp meteen van alles klaargezet. Niet alles daarvan is echter altijd nodig. De acute zorg kenmerkt zich door hoog energiegebruik: er is apparatuur voor bewaking en beademing, en die apparatuur is op zichzelf ook al milieubelastend. Om nog maar te zwijgen over alle persoonlijke beschermingsmiddelen als wegwerphandschoenen en mondkapjes. De ambulance laat ook een hele hoop afval achter.”

Dat is, niet geheel verrassend, een flinke uitdaging. Mensen zijn tenslotte gewoontedieren, ook mensen in de zorg. “En die routines zijn ook belangrijk. Die zijn tenslotte de ruggengraat van je handelen als zorgprofessional. Bewustwording van je impact op het klimaat moet op het moment van handelen dan ook absoluut geen beperking zijn. Ons werk richt zich op vragen van professionals. Waar moet ik beginnen? Kun je met ons meedenken? Hoe kom ik tot ander gedrag? We zijn nu in de literatuur aan het kijken wat er allemaal in de zorg al wordt gedaan aan duurzaamheid. Daaruit blijkt dat de beste manier van duurzaamheid is om iets níet te doen. We gaan dus met elkaar gaan bespreken: moeten we alles wel doen qua materialen? Is dat altijd zinvol? Dat is ook een ethisch gesprek: ik heb een ander project lopen over kwetsbare ouderen thuis. Soms komt de ambulance bij mensen thuis en vinden zij het niet nodig mensen mee te nemen naar het ziekenhuis. Hoe geef je acute zorg daar beter vorm?”

Al staat het gesprek over gedragsverandering en duurzaamheid nog in de kinderschoenen, over mogelijke oplossingen is natuurlijk al wel nagedacht. “De makkelijke dingen liggen natuurlijk voor de hand: biologisch afbreekbare wegwerphandschoenen komen over een tijdje op de markt. Ook effectief is een campagne over waar je wel en geen handschoenen bij hoeft te gebruiken. Als je terugblikt op covid: daar werden voor elke handeling wegwerphandschoenen gebruikt. Daar was echt sprake van overuse. Nu breng ik met het Lifestyle Impact Assessment in kaart wat precies onze impact is. Wat voor plastic zit er in onze infuuszakken? Hoe recycle je dat? Welk afval kan worden gerecycled tot grondstoffen? Is het mogelijk om meer elektrische ambulances te laten rijden?”

Het zal een proces van de lange adem zijn, concludeert Sivera. “Veel ziekenhuizen hebben inmiddels een coördinator duurzaamheid. Die kunnen een aanjaagfunctie vervullen. Maar bij de thuiszorg moet zoiets nog helemaal beginnen. Met name academische ziekenhuizen zijn nu voorlopers en experts. Wij kijken in de andere ziekenhuizen, daar lopen projecten met studenten: zij kijken precies mee wat wordt gebruik bij welke handeling, en wat er wordt weggegooid. Puur dat die studenten meekijken maakt al meer bewust. Er wordt nu ook een nieuw curriculum geschreven voor HBO Verpleegkunde op de HAN waarin we kijken hoe we duurzaamheid kunnen meenemen. Zo proberen we onderwijs, onderzoek en praktijk samen te laten werken en een impact te maken.”