“Sociaal werkers signaleren knelpunten”

Sociale innovatie draait om nieuwe ideeën die sociale behoeften vervullen en samenwerking stimuleren. “Hoewel sociale innovaties vaak goede bedoelingen hebben, werken ze in de praktijk niet altijd zoals gehoopt”, legt Lector Erik Jansen van het lectoraat Sociale Duurzame Praktijken uit. “Sociale innovatie is complex; elke situatie vraagt om aanpassing aan specifieke omstandigheden, regels en verhoudingen. Goedbedoelde initiatieven blijken soms alleen voor een bepaalde groep geschikt. Hoe maak je ze inclusiever?" ​​​​​

"Daar komt de rol van sociaal werkers om de hoek", gaat Erik Jansen verder. "Zij hebben kennis over participatie, inclusie en samenwerken. Sociaal werkers signaleren knelpunten en bewaken de belangen van kwetsbare groepen. Ze zijn belangrijk bij het herkennen en toepassen van vernieuwingen."

Het hoofdstuk benadrukt het belang van sociale rechtvaardigheid en inclusie binnen sociale innovaties en roept op tot bewustwording en actie als ongelijkheden toenemen. Erik: “Als je met sociale innovatie aan de slag gaat en je richt op wat je beoogt te doen, dan kun je blind worden voor onbedoelde effecten zoals het vergroten van sociale ongelijkheid of het beperken van participatie. Dit vraagt om een kritische blik, vooral vanuit sociaal werkers, die knelpunten voor kwetsbare groepen signaleren. Die stem of dat perspectief naar voren brengen, dat doen sociaal werkers bij uitstek.”

Als voorbeeld vertelt Erik over het lectoraatsproject ‘Naar een Toekomstbestendig Regionaal Voedsellandschap’. "Hierin werken we samen met lokale sociaalecologische initiatieven om lokaal, gezond en duurzaam voedsel te bevorderen. Via flitsstudies maken mensen kennis met deze initiatieven en voeren ze opdrachten uit. Iets wat mij bijvoorbeeld opviel bij beenkomsten was dat er vaak witte, hoogopgeleide mensen deelnemen. Dus een vraag vanuit de sociale bril kan zijn: hoe inclusief zijn dit soort voedselinitiatieven?"

Een ander voorbeeld dat Erik ziet als sociale innovatie, is het ontstaan van energiegemeenschappen. “Zoals collectieve wind- en zonneparken. Ze roepen vragen op zoals: wie kan deelnemen, wie heeft eigendom, en hoe verdeel je opbrengsten? Hoe voorkom je dat 1 partij de macht grijpt? Hoe borg je rechtvaardigheid en participatie binnen deze initiatieven? Dat zijn vragen die sociaal werkers kunnen stellen."

In het hoofdstuk ‘Moderating processes of social innovation: insights from a case study on labour market activation’ door Koen Dortmans, Erik Jansen en Lineke van Hal wordt een case study over arbeidsmarktactivering besproken. In de Arnhemse wijk Spijkerkwartier zetten bewoners zich vanuit het initiatief Blauwe Wij(k)Economie in voor de inclusiviteit, leefbaarheid en duurzaamheid van de wijk. "De betrokkenen waren sociaal ondernemers. Zij wilden het werk in de wijk ook gaan waarderen door inwoners voor wie de arbeidsmarkt moeilijk toegankelijk is in contact te brengen met (betaalde) banen in de buurt", legt Erik uit. "Zodat ze iets betekenisvols doen voor de wijk en het tegelijkertijd betaald werk oplevert." Zo ontstond het Buurtbaanbureau.

De auteurs beschrijven in dit hoofdstuk de spanning tussen gewenste uitkomsten en het proces van samenwerking. Ze benadrukken de rol van sociaal werkers als moderatoren van veranderings- en leerprocessen. "Hoe houd je rekening met individuen en beweeg je instanties om structureel te veranderen en werk te bieden? Als change moderators van sociale innovatie hielden we een signalerende rol. Dit zien we als een cruciale taak voor sociaal werk: niet alleen veranderingen initiëren, maar ook bijsturen om negatieve gevolgen te minimaliseren en de processen rechtvaardiger te maken."

In het 3e hoofdstuk waar Erik aan meeschreef, ‘Regional learning networks in the social welfare domain: drivers of social innovation in social work’, zit een duidelijke link met de Werkplaatsen Sociaal Domein. "Elke werkplaats is een soort regionaal leernetwerk. Met lokale partners pak je lokale kwesties op en probeer je al lerend tot sociale innovatie te komen.” Erik schrijft samen met Suzan van der Pas hoe regionale netwerken in het sociale werkveld een bron van vernieuwing zijn door samenwerking te stimuleren, vaardigheden en kennis op te bouwen en strategisch advies te geven. "De Werkplaatsen laten juist zien dat sociale innovatie niet vanzelf ontstaat. Het kost tijd om de juiste leeromgevingen en omstandigheden te creëren. De werkplaatsen zijn een landelijk initiatief, ze werken allemaal min of meer volgens hetzelfde concept, maar op een andere manier. Precies zoals het past in die regio. Maar het idee is altijd: samen leren, ontwikkelen en innoveren."

Erik rond het verhaal af: "Al met al laat het boek zien dat sociale innovatie een doorlopend proces is waarin je streeft naar verbetering van leefomstandigheden en versterking van leefomgevingen. Het is zaak voortdurend scherp te blijven op sociale waarden. En daarin spelen sociaal werkers een belangrijke rol."