Zelf formatief evalueren vormgeven

Steeds meer scholen experimenteren met formatieve evaluatie. Leraren willen toetsen zó inzetten dat deze het leren stimuleren, in plaats van uitsluitend als afsluiting van een leerproces. De wens is dat leerlingen zich eigenaar gaan voelen van hun eigen ontwikkeling. Toetsen zijn daarbij een middel om (samen met de docent) van te leren en om het leren bij te sturen als dat nodig is. De inspiratiemiddag van 12 november informeerde én inspireerde.

Janneke van der Steen verzorgde de aftrap. Zij is onderzoeker bij de Academie Educatie. “Leraren zoeken naar handvatten om formatieve evaluatie doeltreffend in te zetten,” vertelt ze. “Hoe verzamel je de informatie die nodig is om goed zicht te krijgen op de ontwikkeling van de leerling? Wat heb je aan informatie nodig om beslissingen te kunnen nemen over het leerproces? Dankzij een subsidie van RAAK PRO hebben we tot nu toe 8 ontwerpprincipes kunnen bepalen én in kaart gebracht aan welke voorwaarden scholen moeten voldoen om formatief evalueren in te zetten.”

De inspiratiemiddag vormt een soort mijlpaal in het onderzoek: Janneke presenteerde de 8  ontwerpprincipes voor de 1e keer. Ze vertelt bijvoorbeeld dat je start vanuit een set van leerdoelen en de lessen die in de gekozen periode centraal staan. En hoe belangrijk het is te zorgen voor transparantie en uitvoerbaarheid voor alle betrokkenen. Daarna leidt ze de deelnemers door verklarende illustraties, waarin ze stap voor stap ontwerpprincipes toevoegt. Tegen het eind van de presentatie komen via de chat verschillende vragen binnen. Is kennis van formatief evalueren geen randvoorwaarde? “Inderdaad,” bevestigt Janneke, “dat is één van de voorwaarden waar scholen aan moeten voldoen om formatief evalueren in te kunnen zetten.”

Samenwerking en kennisdeling zijn enorm belangrijk om meer te leren over effectief formatief evalueren. Zo ontstond de set ontwerpprincipes in samenwerking met experts en 4 scholen in het voortgezet onderwijs. Kennisdeling in dit project werd dan weer zichtbaar via deze inspiratiemiddag, met een centrale lezing en 8 verschillende workshops waarin onderzoekers, ervaringsdeskundigen en deelnemers vanuit diverse perspectieven aan de slag gingen met formatief evalueren.

Onderwerpen die in de workshops aan bod kwamen:

1. Aan de slag met programma’s van formatieve leeractiviteiten:
   wat betekent dat voor de docent?
2. Aan de slag met programma’s van formatieve leeractiviteiten:
   wat betekent dat voor de school en de schoolleider?
3. Aan de slag met programma’s van formatieve leeractiviteiten:
   wat betekent dat voor de leerling?
4. Cyclus van formatief evalueren.
5. Ervaringen met formatief evalueren vanuit schoolleidersperspectief.
6. Geven van peerfeedback.
7. En tot slot de workshops over misconcepties en docentperspectief, die hieronder worden uitgelicht.

Bekijk de opname van de inspiratiesssie terug. 

In de workshop over misconcepties zette Judith Gulikers (WUR) de meest voorkomende misvattingen op een rij. We pikken er eentje uit: leerlingen werken alleen voor cijfers, dus formatief evalueren levert niets op. Eén van de deelnemers herkent die uitspraak van haar eigen collega’s. Judith legt uit: “Achteroverleunen voorkom je als je de leerdoelen uitlegt én wat succes voor dat leerdoel inhoudt: wat betekent het als ik deze patiënt goed behandeld heb, hoe ziet een goede poster eruit, wat bereik ik als ik een goede paper schrijf? Schets dat helder en je krijgt de leerlingen in de actieve modus. Judiths tip voor wie meer wil weten over misconcepties en formatief evalueren in het algemeen: verdiep je eens in de toolkit po en vo, toolkit mbo en toolkit hbo.

Jörgen van Remoortele is wiskundeleraar. Hij weet uit eigen ervaring hoe breed en complex het pallet van formatief evalueren is. In de workshop deelt hij zijn eigen tips om het behapbaar te houden in je eigen lessen. Handen laten opsteken, doet hij bijvoorbeeld niet meer. Liever werkt hij met (digitale) wisbordjes, die iedereen moet invullen. Dan verzamel je info over het begrip van de hele klas. Een deelnemer vertelt hoe haar uitgebreide feedback eindigde als prop in een schooltas. Dat zette haar aan het denken: ‘Kán de leerling wel iets met mijn feedback? Ik som voor hem op dat hij 6 keer een foute vervoeging gebruikte, 3 spelfouten maakte en 5 maal grammaticaal onderuitging. Maar houvast om het een volgende keer beter te doen, geef ik hem niet.’ Zo wemelt de workshop van voorbeelden onder het kopje ‘Zo moet het niet’, die al doende leidden tot inzichten van ‘Zo werkt het wel!’

Dit was de eerste inspiratiemiddag vanuit het RAAK-project Formatief evalueren als brug tussen onderwijs en leren. In de komende 3 jaar volgen nog 2 van deze inspiratiemiddagen. We presenteren steeds de uitkomsten van het project aan een breder publiek. Volgende stap in het project is dat in 4 scholen uit het voorgezet onderwijs gaan werken met de ontwerpprincipes om programma’s van formatieve leeractiviteiten te ontwerpen. Janneke: “We zijn benieuwd welke nieuwe inzichten over formatief evalueren dat weer gaat opleveren. Wil je het project graag blijven volgen? Houd dan regelmatig deze website in de gaten!”