Capability approach bevordert kwaliteit van leven

“In de huidige samenleving wordt steeds (bewust of onbewust ) gehamerd op de verantwoordelijkheid van het individu,” is de ervaring van Erik Jansen, associate lector Capabilities in Zorg en Welzijn en een van de initiatiefnemers van het Nederlands-Vlaams netwerk. “Daarbij gaan we vaak voorbij aan het verschil tussen willen en kunnen. Want wat als je meer probeert te bewegen, gezonder te leven, of deel wilt nemen aan de arbeidsmarkt, maar je sociale omgeving werkt niet mee, of zelfs tegen?”

Precies daar gaat de capability approach over, legt Erik uit. “In het streven naar welzijn of kwaliteit van leven (het Engelse wellbeing dekt eigenlijk beter de lading) gaat het om de mens in zijn context. Het draait niet alleen om vragen als ‘wat wil je?’ en ‘wat kun je zelf?’ Maar ook: ‘welke mogelijkheden biedt de sociale omgeving je?’ En: ‘wat heb je nodig?’ Binnen het netwerk zijn we groot voorstander van de capability approach als normatief-wetenschappelijke benadering voor de evaluatie van menselijk welzijn. We willen dit gedachtegoed exploreren, onze kennis erover delen en toepassingen stimuleren.”

Daarom vond Erik het bijzonder om Bouwine Carlier tijdens de bijeenkomst van het Nederlands-Vlaams netwerk te horen vertellen over de focus Health en haar onderzoek De Mentaal Gezonde Zaak. Erik: “De idealen van het netwerk en focus Health van de HAN zijn min of meer hetzelfde. We willen 'wellbeing' bevorderen en sociaal-economische (gezondheids)verschillen verkleinen. Binnen het netwerk hebben we het meer in abstracte zin over de capability approach. Bouwine liet mooi zien wat die aanpak in de praktijk betekent. Dus hoe je de benaderingswijze in kunt bouwen in haar onderzoek.”

Bouwine en haar collega’s proberen met De Mentaal Gezonde Zaak inzicht te krijgen in factoren die bijdragen aan werkbehoud van werknemers met veelvoorkomende psychische klachten. Bouwine: “De keuze voor de capability approach als basis voor het onderzoeksmodel was niet meer dan logisch. De benaderingswijze houdt namelijk goed rekening met achtergrondfactoren, sociologische aspecten en inzichten uit de epidemiologie. En dus met de context van de werknemer. Een onderzoeksvraag als ‘wat gebeurt er als je activiteiten en omgevingsfactoren aanpast op de mogelijkheden van de werknemer?’ is regelrecht terug te voeren op de capability approach.”

Bouwines aanpak is een opsteker voor het Nederlands-Vlaams netwerk; de capability approach blijkt prima toepasbaar. Zelf pikte Bouwine ook iets uit de bijeenkomst op. “Door samen te sparren over de capability approach en de betekenis van welzijn breder te definiëren, zie ik dat we ons onderzoek en de conclusies die we formuleren nog nét iets verder kunnen trekken. Werkbehoud draagt immers niet alleen bij aan het verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen, maar ook aan algemeen welbevinden en kwaliteit van leven.”

“Inderdaad, je kunt je onderzoek nog meer ‘rond’ maken," haakt Erik aan. “Daarmee laat je niet alleen zien dat er een verband is tussen arbeid en gezondheid. Maar ook tussen arbeid en welzijn. En gezondheid en welzijn. Zo slecht je de schotten tussen de verschillende domeinen.” Dat past volgens Erik bij de tendens om vraagstukken over ongelijkheid in gezondheid en welzijn steeds integraler aan te pakken. Erik: “In mijn optiek heeft de capability approach alle ingrediënten in huis om bij ons streven naar wellbeing ook vakgebieden als architectuur, kunst, technologie en economie te betrekken. Feitelijk zou iedere onderzoeker het gedachtegoed kunnen gebruiken en omarmen.” 

Aan idealen geen gebrek. Eerst maar eens praktisch beginnen, met een gezamenlijke verkenning van de capability approach. Daartoe heeft Erik een leesclubje voor HAN'ers opgericht, om samen Health Justice van Sridhar Venkatapuram te lezen. Hét standaardwerk over gezondheid en de capability approach. Erik: “Ik zie het als een goede manier om vertrouwd te raken met de materie, vragen te stellen en kennis op te doen. Ondertussen is de leesclub een mooi voorbeeld van het creëren van een enabling environment. We faciliteren deelnemers om hun honger naar kennis te stillen en het gedachtegoed in hun eigen onderzoeksveld toe te passen.”