Klaslokaalexperimenten economie: experimenteren is leren

De leraar neemt een blikje cola mee naar de les en vraagt de leerlingen welke prijs ze ervoor over hebben. De een biedt niet meer dan 10 cent, een ander zal bereid zijn om misschien wel 2 euro neer te tellen, en boven een bepaalde prijs blijken er geen gegadigden meer te zijn. De leraar noteert het aantal biedingen per prijs en vertaalt die in de nabespreking naar een prijs/vraaglijn. Grol: ‘Je maakt zo samen met de leerlingen inzichtelijk hoe een prijs/vraaglijn tot stand komt, maar koppelt daaraan ook vragen die bijdragen aan het begrip van het grotere geheel. Bijvoorbeeld: in hoeverre wordt de vraag naar een product beïnvloed door de beschikbaarheid van alternatieven of de hoogte van een inkomen? 

In zijn proefschrift toonde Grol aan dat het participeren in  klaslokaalexperimenten vooral helpt om economische concepten en begrippen te leren begrijpen. Grol: ‘Samen kennis creëren en echte ervaringen zijn belangrijk voor leerprocessen, en niet alleen op de middelbare school. Ik zie hetzelfde resultaat - qua leeropbrengst en enthousiasme - wanneer mijn collega’s en ik de experimenten inzetten tijdens onze lessen op de lerarenopleiding en als ik workshops geef aan leraren.’

Voortbordurend op de uitkomsten uit zijn proefschrift selecteerde Grol wereldwijd de veertien experimenten die nu in boekvorm zijn verschenen. Hij hield daarbij rekening met het examenprogramma voor havo en vwo, de beschikbare tijd van één lesuur en de toepasbaarheid voor de leraar. 

Grol: ‘Het zijn eenvoudige experimenten die makkelijk uit te voeren zijn. Het boek beschrijft per experiment stap voor stap het proces. Te beginnen met de kern in één zin, bij Dilemma met Zuurtjes is dat bijvoorbeeld “ervaren hoe individueel keuzegedrag soms sterk samenhangt met strategische keuzes van anderen”. En daarna: Wanneer uit te voeren? In dit geval zet je het in bij de behandeling van het verplichte examenonderdeel rondom het gevangenendilemma. Vervolgens wordt de context van het experiment geschetst – het gedrag van leerlingen als zij geconfronteerd worden met een glazen schaal vol lekkere zuurtjes – en wordt benoemd welke concepten en begrippen aan bod komen. In dit voorbeeld zijn dat schaarste, ruil, markt, ruilen over de tijd, samenwerken en onderhandelen.’

Voor de voorbereiding van de experimenten is niet veel nodig: Economische Experimenten bevat werkbladen die steeds opnieuw gekopieerd kunnen worden en verder moet de leraar een blikje cola, een zak zuurtjes of bijvoorbeeld stiften regelen. Daarna is het tijd om daadwerkelijk van start te gaan. Ook daar biedt het boek praktisch houvast: de kopjes Instructie, Verloop en Begeleiding leiden de leraar stap voor stap door het experiment en ook voor de nabespreking zijn er handvatten. Grol: ‘Klaslokaalexperimenten lijken heel wat van leraren te vragen, maar met goede ondersteuning is de praktijk helemaal niet zo ingewikkeld. Natuurlijk, het is een andere manier van werken: de leraar moet goed observeren, economische concepten paraat hebben en de goede vragen kunnen stellen over het gedrag van leerlingen. Maar al doende ontwikkel je een steeds grotere helikopterview, die de kwaliteit van de nabespreking en dus de vertaling naar andere contexten vergroot.’

Alle experimenten in het boek lenen zich bovendien voor bespreking van gedragseconomische invalshoeken. Grol: ‘Onder het examenprogramma van havo en vwo ligt een beeld van lijntjes tekenen en surplussen uitrekenen, maar de psychologie komt meer en meer de economie binnen. Het is aan de docenten om daar wel of geen aandacht aan te besteden in de nabespreking; het boek biedt in ieder geval de ingangen om dat binnen het examenprogramma te doen.’ Economische Experimenten beschrijft ook mogelijkheden om de experimenten te verbreden of verdiepen en is zó opgebouwd dat leraren het bovendien als voorzet kunnen gebruiken om zelf experimenten te bedenken.