Studenten moeten laaggeletterdheid in hun dna krijgen

Tijdens het symposium Health vertelt ervaringsdeskundige Rob Weijers in de workshop ‘Laaggeletterden, zie jij ze?’ als taalambassadeur zijn verhaal: “Ik hield jarenlang verborgen dat ik niet goed kon lezen en schrijven. Zelfs mijn broers en zussen wisten het niet. Je durft het niet te zeggen uit schaamte voor de reacties. Ik wist nooit wat ik ondertekende. Zonder mijn vrouw Thea had ik het nooit gered. Pas na 45 jaar ben ik beter gaan leren lezen en schrijven. Vanaf dat moment ben ik een heel ander persoon geworden; ik ben nu gelukkig omdat ik bij de maatschappij hoor.”

In Nederland zijn bijna 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd. “Zij hebben moeite met schrijven en met het lezen en gebruiken van gedrukte of geschreven informatie van anderen. Je kunt daardoor minder goed functioneren in de samenleving, thuis of op het werk”, definieert José Keetelaar, projectleider laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden van GGD Gelderland-Zuid. 
De doelgroep is volgens haar divers met voornamelijk autochtonen, jong en oud. Keetelaar: “Laaggeletterden denken veelal dat zij de enige zijn die moeite hebben om te lezen en schrijven. Daarom zijn de schaamte en het taboe enorm.”

Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving bijna 1 miljard per jaar. Er is een aantoonbaar verband tussen laaggeletterdheid en sociaal-economische gezondheidsverschillen, stelt Keetelaar. Laaggeletterden zijn langdurig arm en ervaren een slechtere gezondheid dan geletterden; zij zijn vaker chronisch ziek en bezoeken vaker een huisarts en het ziekenhuis. Keetelaar: “Als je niet goed kunt lezen en schrijven, wordt de wereld om je heen heel klein. Het verborgen houden, levert door stress psychische en fysieke klachten op. Als je in een kleine wereld leeft en woont, durf je ook niet om hulp te vragen. Mensen hebben al snel een gevoel van: ik begrijp het wéér niet, ik ben dom.”

Daarom is het belangrijk dat (zorg)professionals laaggeletterdheid herkennen en bespreekbaar maken, vindt Keetelaar, ook betrokken bij het Bondgenootschap Laaggeletterdheid regio Nijmegen waarin zo’n 40 gemeenten, bedrijven en organisaties in regio Nijmegen actief zijn. Ook dienen professionals bewust begrijpelijk te communiceren richting patiënten met laaggeletterdheid. Posters en voorlichting in begrijpelijke taal of met pictogrammen helpen daarbij. Voor de lange termijn is het goed als professionals kunnen doorverwijzen naar taalscholing.  Keetelaar: “Door beter te leren lezen en schrijven krijgen mensen zelfvertrouwen en kunnen zij enorme stappen maken.”

Zij is daarom heel enthousiast dat de HAN het onderwerp sinds voorjaar 2018 structureel oppakt in de leergemeenschap laaggeletterdheid HAN. Keetelaar: “Op het moment dat je het integreert in de opleiding zie je dat studenten er actief iets mee kunnen gaan doen”, zegt zij. 

Mariel Derksen, docent logopedie aan de HAN, is stuwende kracht achter de leergemeenschap laaggeletterdheid. Na deelname aan een bijeenkomst van het regionale Bondgenootschap zette zij samen met HAN lector en programmamanager Health Lisbeth Verharen en collega Maria Verkampen haar schouders onder de leergemeenschap om het onderwerp structureel aandacht te geven binnen de HAN. Derksen: “De leergemeenschap bundelt als een spin in het web kennis, initiatieven en activiteiten van inmiddels 35 docenten, onderzoekers en studenten rondom laaggeletterdheid."

Hoofddoel van de leergemeenschap is HAN-brede bewustwording, zegt Mariel Derksen. “De Leergemeenschap gaat over alle faculteiten heen. We willen dat echt alle HAN-medewerkers en studenten weten van de problematiek van laaggeletterdheid en hun handelen daarop afstemmen. Als toekomstige professionals hebben onze studenten straks een signaleringsfunctie en kunnen zij het onderwerp bespreekbaar maken”, aldus Derksen. 

De Leergemeenschap Laaggeletterdheid wil op die manier bijdragen aan het verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen. Aandacht voor laaggeletterdheid binnen opleidingen moet er voor zorgen dat de professionals straks adequaat doorverwijzen en hun eigen zorg- en dienstverlening toegankelijk maken. Daarnaast wil de leergemeenschap zorgen voor bundeling van kennis en kennisdeling binnen en buiten de HAN. De leergemeenschap heeft een eerste website gelanceerd: neem een kijkje bij libguide.