Belanghebbenden stappen in lerend verduurzamingsnetwerk in Arnhem

De Topsector Energie omschrijft learning communities als ‘een belangrijk instrument om werken, leren en innoveren aan elkaar te verbinden.’ Het is een methode om grote problemen aan te pakken in netwerken. En vooral: te leren van die aanpak. De methode wordt onder meer ingezet bij het aardgasvrij maken van woonwijken; een van de grote uitdagingen in het Klimaatakkoord. 

Hoe ziet een goede learning community voor wijkverduurzaming eruit? Daar wordt momenteel onderzoek naar gedaan. In Zoetermeer, Utrecht en Arnhem zijn pilotprojecten in ontwikkeling. In dit laatste geval gaat het om Elderveld-Noord, in het zuidelijk deel van de stad. Hier werken de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE) en de gemeente Arnhem aan een lerend netwerk. 

Bij de verduurzaming van woonwijken - zoals in Elderveld-Noord - is sprake van een groot, ingewikkeld netwerk, vertelt Jan Oosting, programmalijnmanager van SEECE. ‘Er zijn heel veel verschillende belanghebbenden die allemaal een ander perspectief op de zaak hebben. Ze zijn het niet altijd eens over wat er precies nodig is.’ Het is zaak om die partijen – van bewoners tot aannemers - met elkaar in verbinding te brengen. 

De verduurzaming van wijken kent veel aspecten. Oosting: ‘Neem de energietransitie in Elderveld-Noord: daar ligt een renovatievraagstuk, een energiebesparingsvraagstuk, een warmtevraag. En als de grond open moet om een warmtenet aan te leggen, moet je daar dan niet meteen kabels vervangen? Kun je dan niet gelijk het groen in de wijk aanpakken? En is er sprake van energie-armoede in de wijk, waar we iets mee moeten?’ 

De energietransitie brengt ook sociale uitdagingen met zich mee. ‘We moeten zorgen dat mensen met een lager inkomen niet het kind van de energierekening worden’, zegt Annemarie Kampkuiper van de Gemeente Arnhem. Zij zijn bijvoorbeeld vaak minder - of helemaal niet - bezig met energiebesparing, waardoor de energierekening stijgt wanneer elektriciteit duurder wordt. 

Het voorbeeld van energiearmoede stipt de complexiteit van de energietransitie aan. Allerlei domeinen hebben invloed op elkaar. ‘Het is zo complex. De enige manier om hierin stappen te zetten, is met betrokkenen in een specifieke context samen aan de slag gaan. Wat is hier nu nodig? Wat moeten we hier nu doen? Wat werkt wel en wat niet?’, zegt Erik Jansen, associate lector Capabilities in Zorg en Welzijn op de HAN. 

De learning community Wijkgerichte Energietransitie is een methode om ‘lerend te werken’, legt Jansen uit. Door in een gemeenschap aan de slag te gaan, doen betrokken partijen kennis op over het verduurzamen van wijken. Dat niet alleen, ze leren hoe het er in een learning community aan toe gaat, wat de succes- en faalfactoren zijn en hoe ze samen complexe kwesties aan kunnen pakken. 

Jansen: ‘Deze manier van vernieuwing valt onder de categorie actie-onderzoek en wordt ook veel onderwezen aan business schools over de hele wereld. Hoe kun je in samenspraak met professionals uit de praktijk tot vernieuwing komen? Dat gaan we nu op samenlevingsniveau proberen, rondom de energietransitie. Een unieke aanpak.’ 

Samenwerken in een leergemeenschap betekent overigens niet dat alle betrokken partijen bij elkaar aan tafel zitten. Kampkuiper: ‘Het gaat om het netwerk. Door alleen al te weten welke mensen op de hoogte moeten zijn en betrokken zijn, kun je veel gemakkelijker linkjes leggen. Het gaat erom dat je van elkaar weet waar je mee bezig bent.’ 

De lessen uit de learning community in Elderveld-Noord kunnen worden gebruikt in andere projecten. ‘In 2050 moet iedereen van het gas af. Dat is een opgave van jewelste. We zijn net begonnen en pionieren met elkaar. Er valt zo veel te leren en alles wat je leert, wil je vasthouden. Sterker nog: je wilt voortborduren op deze kennis en hem naar andere wijken brengen’, zegt Kampkuiper. 

Het is belangrijk om te leren van het proces. Oosting: ‘Elke wijk heeft een eigen vraagstuk, met een eigen soort bewoners, een ander soort huizen, een ander soort warmtevraagstuk, andere infrastructuur en misschien helemaal geen energie-armoede. Een-op-een zijn de oplossingen van Elderveld-Noord niet op een volgende wijk te plakken. Je kunt wel de procesaanpak, en de manier waarop je geleerd hebt van het vraagstuk, meenemen. Daar ligt een belangrijke mogelijkheid om de energietransitie te versnellen.’ 

Hoe wordt de kennis uit de learning community vastgelegd? Voor een deel in mensen, vertellen de geïnterviewden. Zo doen HAN-studenten, die in de leergemeenschap aan vraagstukken werken, waardevolle ervaringen op. Als zij willen bijdragen aan de energietransitie, dan hebben ze er veel baat bij samen te werken met andere disciplines en zich bewust te worden van de context waarin ze werken. 

Om te zorgen dat de kennis uit Elderveld-Noord ook naar andere wijken stroomt, werken onderzoekers aan een zogenaamd tribune-arena-model. Oosting: ‘De arena is Elderveld-Noord. Mensen kunnen op de tribune zitten om mee te kijken, bijvoorbeeld professionals die in andere wijken aan de slag gaan of onderzoekers, studenten, wethouders, you name it. Allerlei mensen die nu of in de toekomst betrokken raken bij de verduurzaming van wijken.’