Leerlingvaardigheden voor formatief evalueren

De toolkit is ontwikkeld door het Lectoraat Eigentijds beoordelen en beslissen van de Academie Educatie van de HAN. In eerste instantie voor het vo, maar met wat aanpassingen is hij ook bruikbaar in andere onderwijssectoren. Onderzoeker Marjoleine Dobbelaer legt uit waarom de toolkit er moest komen: "Formatief evalueren vraagt vaardigheden van leerlingen, die zij niet vanzelfsprekend beheersen. Als ze bijvoorbeeld feedback ontvangen, is er geen garantie dat ze er daadwerkelijk mee aan de slag gaan."

Wat kan er bijvoorbeeld mis gaan? Marjoleine: "Soms leggen leerlingen feedback naast zich neer. Of ze weten niet goed wat ze ermee moeten doen. Feedback kan bovendien ook negatieve effecten hebben, bijvoorbeeld als een leerling het gevoel krijgt iets niet te kunnen leren. Het is daarom belangrijk om met leerlingen te werken aan vaardigheden die nodig zijn voor het omgaan met feedback."

"Omgaan met feedback en daar als leerling je voordeel mee doen, is dus niet zo vanzelfsprekend als het misschien lijkt," vertelt onderzoeksassistent en masterstudent Eline den Tuinder. "Leerlingen moeten daar echt vaardigheid in ontwikkelen. Je kunt daar als leraar aan bijdragen door de 5 onderdelen van de toolkit te gebruiken. Die zijn, heel in het kort: werken aan een feedbackcultuur, verwachtingen verhelderen, feedback vragen en ontvangen, peerfeedback geven en vervolgacties ondernemen."

Voor ieder van die 5 onderdelen bevat de toolkit een (korte) theoretische onderbouwing en verschillende werkvormen, 17 in totaal. Met die werkvormen kunnen leraren samen met hun leerlingen oefenen op specifieke vaardigheden, vertelt Marjoleine: "De werkvormen duren ieder tussen de 20 tot 45 minuten en je kunt ze inzetten in de mentorles of de vakles."

Het laatste onderdeel van de toolkit is "Vervolgacties ondernemen". Het is ontworpen door Eline. "Je wilt dat leerlingen snappen hoe ze aan de slag kunnen met de feedback die ze krijgen. Dat ze doelen kunnen stellen, een plan van aanpak weten te maken en in staat zijn de eigen voortgang te monitoren." 
 
Eline ontwikkelde daarvoor 3 werkvormen. "De eerste gaat over het identificeren van acties: wat kan ik doen als ik geschreven feedback krijg? De 2e en 3e werkvorm richten zich op het opstellen van een actieplan, ofwel zelfstandig ofwel samen met een medeleerling: via een flowchart bepalen waar je naartoe moet (leerdoelen), waar je staat (wat gaat al goed en wat moet beter), en hoe je nu verder kunt (acties plannen)."

De toolkit staat inmiddels online. Je kunt de verschillende onderdelen gratis downloaden via de website van de HAN. Eline: "We hebben al wat reacties binnen. Die laten zien dat leraren de toolkit - zoals gehoopt en bedoeld - nuttig en handig vinden. En dat de mentorles mogelijk geschikter is voor toepassing dan de vakles, precies waar we met de brede opzet al op voorgesorteerd hadden. Maar ook dat de toolkit ondersteunend zou kunnen zijn aan een langer traject, om samen in te leren. Heel mooi dat ook die kans wordt gezien."  

Er komt een minor Formatief handelen, vertelt Marjoleine: "Daarin leren studenten hoe ze de toolkit kunnen gebruiken. Veel stagescholen zijn natuurlijk bezig met formatief evalueren. Dat maakt het voor studenten interessant om de toolkit daar in te zetten, als dat past binnen de vakles."

Marjoleine Dobbelaer is onderzoeker bij de Academie Educatie van de HAN. Onderzoeksassistent Eline den Tuinder volgt de master Onderwijswetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ook andere onderzoekers uit het team Kwaliteit van Leren werkten mee aan de ontwikkeling van de toolkit: Edwin Buijs, Fedor de Beer en Janneke van der Steen.