Als je waarden in conflict komen

Welke keuzes maak jij soms in de waan van de dag? Het Waardenkompas, een gesprekstool voor professionals in de gehandicaptenzorg, maakt deze dilemma’s bespreekbaar met collega's, met naasten en met mensen met een verstandelijke beperking zelf. Het is door de HAN samen met de BPSW en betrokkenen uit de praktijk ontwikkeld, in opdracht van het Ministerie van VWS. 

Het dilemma in de speeltuin komt uit de praktijk en opgenomen in het Waardenkompas. Het illustreert de dilemma’s waar professionals in de gehandicaptenzorg elke dag tegenaan lopen. “Professionals hebben behoefte aan een laagdrempelige tool voor reflectie op de werkvloer”, legt onderzoeker Meike Heessels van het lectoraat Ethiek van Verbinding met Mensen met een Verstandelijke Beperking uit. Om hierbij te helpen is het Waardenkompas ontstaan. Een begrijpelijk en toegankelijk kompas dat helpt bij het reflecteren en komen tot nieuwe perspectieven en oplossingen. Bijvoorbeeld door samen uit te zoeken vanuit welke waarden je leeft en werkt: welke waarden zijn voor jou belangrijk?

“Waarom doe je wat je doet?”, stelt sociaal ontwerper Sanneke Duijf als centrale vraag. Zij heeft het Waardenkompas vormgegeven op basis van input van de betrokken onderzoekers en professionals. Het Waardenkompas is een aanvulling op de nieuwe beroepscode voor professionals in sociaal werk (BPSW) die 1 januari 2022 verschijnt en voor alle sociaal werkers gaat gelden. En is een extra product specifiek voor professionals in de gehandicaptenzorg. “De professionals gaven aan, dat de dilemma’s die zij tegenkomen echt anders zijn. Ze identificeren zich ook niet direct als sociaal werker”, legt Meike uit. “Bovendien is het jammer als de beroepscode geassocieerd wordt met jezelf moeten verantwoorden. De inhoud gaat juist over het proces van het goede (proberen te) doen. Er is namelijk zo veel te leren in de dagelijkse dilemma's.”

Tijd om stil te staan bij de waarde van het vak van professionals in de gehandicaptenzorg. “We hebben het Waardenkompas ontwikkeld met de professionals die er daadwerkelijk mee gaan werken”, vertelt Meike. Professionals zoals begeleiders, ethici, geestelijk verzorgers, artsen en managers uit 15 organisaties. Zij ontwikkelden samen met Sanneke Duijf en onderzoekers van het lectoraat Meike Heessels, Maaike Hermsen en Sanne Gruyters werkvormen waarmee je de waarden verkend. “De waarden zijn de basis van waaruit je werkt”, legt Sanneke uit. “Op individueel, team en organisatie- en brancheniveau. Soms komen deze in conflict, dat kun je in het team bespreken.”

Een van de werkvormen vraagt bijvoorbeeld om een frisse blik. “Je vraag iemand buiten je eigen context om advies. Daar is professionele moed voor nodig”, vertelt Meike. “De moed om toe te geven dat je het niet weet, kan zo veel opleveren, daarmee boor je de kracht en inventiviteit aan van samen zoeken naar oplossingen.”

“De deelnemers hebben de werkvormen uitgeprobeerd in hun eigen praktijk en vervolgens zijn ze weer bijgesteld”, legt Sanneke uit. Meike vult aan: “We hebben werkvormen ontwikkeld om bijvoorbeeld na een drukke werkdag met het team stil te staan bij kleine geluksmomenten, terwijl andere werkvormen juist weer de missie en visie van de organisaties aanscherpen. Het Waardenkompas is op verschillende niveaus te gebruiken.”  

Belangrijk is dat het Waardenkompas echt als een gesprekstool werkt. Het kompas helpt om te reflecteren op ‘bumpy moments’ en (ethische) dilemma’s waar een begeleider tegenaan loopt. Hoe ga je daarmee om? “Bijvoorbeeld als een cliënt door gedragsproblemen niet meer naar de dagbesteding mag", vertelt Meike. “De dagbesteding gaf hem rust, wat zijn gedrag ten goede kwam. Wat is dan belangrijk? Voor jou, voor de bewoner en zijn familie. Welke keuze maak je? Daar moet je het gesprek over voeren. De werkvormen geven daar handige manieren voor.” 

Bekijk de:

- website van de HAN

- website van het Kennisplein Gehandicaptenzorg.