ADAPT: nog beter differentiëren in het po

Marjoleine Dobbelaer is onderzoeker bij de Academie Educatie van de HAN en coördineerde daarnaast het ADAPT-onderzoek. Zij legt uit waar het instrument voor bedoeld is: “ADAPT staat voor Assessing Differentiation in All Phases of Teaching. Het instrument brengt via lesobservaties en interviews in kaart in hoeverre leraren van groep 3 t/m 8 differentiëren in hun lessen. ADAPT ‘kijkt’ naar 23 indicatoren in 4 fasen van differentiatie: de periode- en blokvoorbereiding, de lesvoorbereiding, de lesuitvoering en de evaluatie.” 

De ADAPT-tool heeft zijn toepasbaarheid inmiddels bewezen. Beoordelaars die in de ontwikkelfase met het instrument werkten, kwamen in de testcases tot overeenstemmende scores voor de mate van differentiatie. De ADAPT-tool is echter geen instrument waar je zo maar mee aan de slag kunt; het vraagt een tijdsinvestering vóór je de vruchten ervan kunt plukken. Marianne Sollie, directeur van CBS It Harspit in Ternaard, vindt die investering meer dan de moeite waard. “De tool helpt je echt om te ontdekken op welke punten je differentiatie naar een hoger plan kunt tillen, en hoe je dit kunt doen.”  

De onderzoekers ontwikkelden een online ADAPT-training: gratis, en voor iedereen toegankelijk. Het programma bestaat uit verschillende onderdelen: 

• een korte introductie van ADAPT 
• een uitgebreide handleiding 
• verhelderende filmpjes 
• onmisbare oefeningen 

De handleiding beschrijft uitgebreid wat er allemaal komt kijken bij differentiëren. De leeromgeving leidt je stap voor stap door de vier fases van differentiatie: periodevoorbereiding, lesvoorbereiding, lesuitvoering en evaluatie. En neemt je per fase mee langs de indicatoren, waarmee je de kwaliteit van je differentiatie kunt meten. In totaal zijn er 23, die in korte filmpjes nog eens kernachtig worden toegelicht.  

De training bestaat uit een toelichting bij iedere indicator. Daarna krijg je een situatie voorgelegd met een uitleg van de juiste score. Als je alle indicatoren hebt bekeken, kun je zelf oefenen met scoren. Je bekijkt daarvoor drie opnames van lesobservaties en interviews. Vervolgens vergelijk je de scores die je zelf uitdeelde met de 'masterscores'.  

Op de school waar Marianne directeur is, en binnen de overkoepelende Stichting Arlanta, blijft ADAPT een vaste waarde. “Arlanta verzorgt de training voortaan ieder jaar in eigen beheer, onder andere als onderdeel van het starterstraject.” En die starters zijn enorm enthousiast, net als de meer ervaren leraren, vertelt kwaliteitsondersteuner Cristina Visser van Arlanta: “ADAPT toont je heel praktisch welk leraargedrag hoort bij een score 1 en bij de maximale score 4. Je kunt dus concreet beslissen wat je morgen anders gaat doen - beredeneerd en doelgericht: dat geeft rust.”  

Onderzoeker Marjoleine geeft een voorbeeld: “ADAPT heeft een indicator voor het voorbereiden van instructie en verwerking voor de verrijkingsgroep. Je scoort een 1 als je geen verdiepend aanbod hebt voor leerlingen die extra uitdaging nodig hebben. En een 3 als je aanbod doelgericht is (aansluit bij het lesdoel of individuele doelen) en je goed zicht hebt op waar de leerlingen aan gaan werken.   Voor een score 4 plan je ook hoe je de sterke rekenaars op hun eigen niveau bij de klassikale lesonderdelen betrekt.” 

ADAPT is op verschillende manieren te gebruiken: individueel of samen met je team. Marjoleine: “Kies je voor individuele inzet van ADAPT, dan helpt de tool je om bewustere keuzes te maken en gericht te verbeteren. Voor teams is de handleiding een goede gespreksstarter om de schoolambities rond differentiëren (door) te ontwikkelen.” En dat doe je dan - zelf of samen - met kleine, doelgerichte stapjes, benadrukt schooldirecteur Marianne: “Als je zicht hebt op de verbeterkansen over de volle breedte, bepaal je waar je als eerste mee aan de slag gaat. Steeds met de leerling voor ogen: hoe zorg je voor meer motivatie en dus voor beter leren?” 

Het instrument werkt, de online training staat online, de eerste ervaringen zijn positief, maar Marjoleine en haar collega-onderzoekers zijn nog niet klaar. Marjoleine: “In het voorjaar verzorg ik een masterclass ADAPT voor studenten van de HAN Pabo. We gaan dan ook aan de slag in de online leeromgeving. Wie weet ontdekken we dan samen nog verbeterkansen. Ik denk bovendien dat het erg waardevol voor studenten zal zijn om met ADAPT de stageschool in te gaan.” Het ADAPT-projectteam wil zich bovendien hard maken voor inpassing van de tool in het vaste curriculum van pabo-opleidingen. “Het instrument is zó waardevol: het geeft studenten, leraren en opleiders zoveel meer inzicht in keuzes en kansen, in hun eigen onderwijs en dat van anderen.”  

Op de website van het (overkoepelende) MATCH-project vind je meer informatie, downloads en de aanmeldbutton voor de online training. De training is gratis en vraagt een tijdsinvestering van circa 5 uur voor het eigen maken van de indicatoren en 2,5 uur per oefenles. Wil je graag (ook) een gedrukte versie van ADAPT? Bestel hem voor € 14,95 bij Uitgeverij Pica.