Hoe houden we verduurzaming sociaal?

13 februari 2023Leestijd : 4 minuten

“De factor mens wordt te weinig meegenomen in het klimaatdebat”, meent lector Erik Jansen van het nieuwe lectoraat Sociale Duurzame Praktijken. “Als je de mens niet betrekt, hoe krijg je dan betrokken mensen?”

Het nieuwe lectoraat Sociale Duurzame Praktijken richt zich op de sociale kant van duurzaamheidsvraagstukken. “Het oplossen van deze vraagstukken begint altijd bij de mens zelf”, vertelt Erik. “Wat verstaan we onder comfort? Hoort daar ieder jaar een vliegvakantie bij? Wat kunnen we laten? We moeten onze verantwoordelijkheid nemen, maar de individuele verantwoordelijkheid ook weer niet overschatten.”

Nieuw lectoraat

Afgelopen januari is het nieuwe Lectoraat Sociale Duurzame Praktijken gestart. Het doel van het lectoraat is om een onderzoeksprogramma voor het thema sociale duurzaamheid te ontwikkelen. “In de Academie Mens en Maatschappij signaleerden we dat dit een thema is waar vanuit het sociaal werkveld handelingsverlegenheid bestaat. En waar we onze studenten dus mee in aanraking moeten brengen”, vertelt de kersverse lector Erik. Daarnaast is er steeds meer behoefte vanuit andere sectoren aan expertise over de menselijke en sociale kanten van duurzaamheid en klimaattransitie. Om die reden is de academie in het voorjaar van 2022 begonnen met een verkenning van de mogelijkheden voor een lectoraat. “Zodat er een basis voor praktijkgericht onderzoek ontstaat waarin duurzaamheid en het sociale met elkaar zijn verstrengeld”, zegt Erik.

Speerpunten hierbij zijn de aanpak van energiearmoede, het betrekken van burgers in de wijkgerichte energietransitie en de betrokkenheid van het sociaal domein bij de transformatie naar een duurzame samenleving. “En het verhogen van climate literacy van gewone mensen. Dit gaat over in hoeverre je begrijpt welke invloed mensen hebben op het klimaat.”

“Duurzaamheid is zo belangrijk, omdat de klimaatcrisis veelomvattende gevolgen heeft. Het is de meest urgente en grootschalige kwestie waar de mensheid ooit mee te maken had. Niet alleen om de directe gevolgen, zoals overstromingen en droogte. Maar ook de maatregelen hebben invloed op de mens, denk maar aan het stikstofbeleid en de gevolgen voor de boeren. De klimaatcrisis is nu hier, maatregelen zijn nodig. We moeten het erover hebben als mensen. We kunnen milieu, klimaat, economie en samenleving niet los van elkaar zien.”

Je kunt niet zomaar iets technisch bij mensen door de strot duwen, je moet uitleggen waarom je het doet en wat voor hen het belang is."

Een voorbeeld waarin je ziet dat duurzaamheid zowel een technische, economische als sociale kant heeft, is de wijkgerichte energietransitie. Hierbij is het doel om elk huis in Nederland van het aardgas af te krijgen. “Zonder aandacht voor de sociale kant, komt deze transitie niet van de grond. Het is cruciaal voor het slagen van verduurzaming. Je kunt niet zomaar iets technisch bij mensen door de strot duwen, je moet uitleggen waarom je het doet en wat voor hen het belang is. Welke betekenis het heeft. Het gaat niet alleen om informatievoorziening, maar ook over bewustwording. Dat vraagt om een andere aanpak dan zomaar even een warmtepomp in de tuin te zetten.”

Sociale praktijken

Daarom staan sociale praktijken centraal bij het lectoraat. “Het gaat over gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid”, legt Erik uit. “We treffen bijvoorbeeld maatregelen met betrekking tot energiegebruik, maar daardoor ontstaat schreefgroei. Het heeft ongelijke gevolgen, omdat mensen die zonnepanelen aanschaften, nu minder hoeven te betalen voor hun energierekening. Terwijl de mensen die de energierekening al moeilijk konden betalen, nu nog meer in de problemen komen. Wat vinden wij als mensen moreel aanvaardbaar? De rol van inclusieve sociale processen en sociale rechtvaardigheid bij de aanpak van de klimaatcrisis is onderbelicht.”

Met 'praktijken' worden de dagelijkse routines bedoeld waarin mensen zich begeven. Dat kan bijvoorbeeld een woning of werkomgeving zijn, maar ook een winkelcentrum. “Om mensen duurzamer te laten leven, moeten we werken aan hoe hun dagelijkse praktijken kunnen veranderen. Gedrag en opvattingen van mensen zijn sterk verbonden met de wijze waarop hun omgevingen zijn ingericht. Hoe spelen praktijken van het dagelijks leven een rol bij verduurzaming? En hoe maken we deze praktijken toekomstbestendig? Daarom zetten we in het onderzoek van ons lectoraat niet de individuen als personen centraal, maar de sociale praktijken van deze mensen, waarin we veranderingen aanbrengen. Denk aan een gesprek met de supermarktmanager over promotie van de locatie van gezonde of lokale producten in zijn supermarkt.”

Het lectoraat zet zich in voor veranderingen op het sociale aspect van duurzaamheid voor het werkveld, onderwijs en onderzoek. "Vanuit organisaties, sociaal werkers en andere professionals uit het werkveld klinkt de roep om duurzaamheid meer centraal te zetten, omdat dit een steeds grotere rol speelt in het dagelijks leven van (kwetsbare) mensen”, vertelt Erik. “Ze geven aan handelingsverlegenheid te ervaren. Er spelen vragen zoals ‘Hoe betrek je kwetsbare bewoners bij het thema duurzaamheid?’ en ‘Hoe weeg je culturele verschillen bij duurzaamheidskwesties?’”

Om de handelingsverlegenheid te verkleinen, begin je bijvoorbeeld in het onderwijs, zegt Erik. “De vraag naar kennis over duurzaamheid groeit. Daar bereiden we onze studenten op voor. We willen onze studenten opleiden tot maatschappelijk betrokken wereldburgers. Zij moeten leren hoe ze de sociale expertise rondom dit thema meenemen in hun werk. Onze opgedane kennis willen we dan ook verwerken in het curriculum van de opleidingen in onze academie.”

Samen onderzoeken

Het lectoraat verhoudt zich actief tot 2 zwaartepunten van de HAN: Schoon en Sociaal. “Ook voelen we ons verbonden met het Centre of Expertise Zorgalliantie/Krachtige Kernen en vragen we regelmatig expertise van buitenaf”, vertelt Erik. Maar niet alleen dat, ook ziet hij kansen in de gezondheidszorg en in de samenwerking in onderzoek met gemeenten. “We werken nu bijvoorbeeld met de gemeente Arnhem samen rondom het vraagstuk van de wijkgerichte energietransitie. Daarbij trekken we ook op met kenniscentra. De energietransitie is een urgent en omvangrijk vraagstuk.”

De vacatures voor het lectoraat worden de komende maanden gevuld. Naast (docent)onderzoekers, is er ook plek voor een ervaringsdeskundige. “We vinden bij de Academie Mens en Maatschappij inclusiviteit belangrijk. Daarom willen we alle stemmen laten horen in onderzoek. Dat wil zeggen: niet alleen van die personen die nu al ruim baan krijgen in de maatschappelijke dialoog en onderzoek, maar juist ook van kwetsbare of minder betrokken personen en groepen die vaak juist relatief veel last van de gevolgen van de klimaatcrisis zullen hebben, terwijl ze daar het minst invloed op kunnen uitoefenen.”

Voorheen werkte Erik als associate lector bij het associate lectoraat Capabilities in Zorg en Welzijn. Daarnaast is hij psycholoog, onderzoeker en ontwikkelaar. Hij vindt het een hele eer om op dit onderwerp tot lector te zijn benoemd, omdat het onderwerp hem zo raakt. “En niet alleen mij, het raakt ons allemaal. De urgentie is belangrijk. We moeten nu iets doen! Maar wel met beleid, terwijl we voortdurend in het oog houden wat dat voor mensen betekent. Juist bij zaken als de wijkgerichte energietransitie, is de ontwikkeling vanuit het sociaal domein belangrijk. Daar gaan we mee aan de slag de komende jaren.”

Lees meer over het Lectoraat Sociale Duurzame Praktijken.

HAN redactie