Zelfscan helpt leraren bewuster te worden van gelijke kansen in het onderwijs

04 april 2023Leestijd : 2 minuten

Hoe werk je als leerkracht aan gelijke kansen voor alle leerlingen in de klas? In 2022 verscheen het boek ‘Wat is eerlijk? Werken aan kansengelijkheid in het onderwijs’. De bijbehorende gratis zelfscan is een handige tool met stellingen die een positieve bijdrage leveren aan het verbeteren van kansenongelijkheid in de klas.

‘’Ik krijg steeds vaker te horen dat mensen de zelfscan gebruiken en zo handig vinden’’, zegt Marijke van Vijfeijken. Marijke is senior onderzoeker bij de HAN en promovenda op dit thema. In 2022 verscheen haar boek over kansengelijkheid dat ze samen met anderen schreef.

Direct inzetbaar in het onderwijs

Marijke ontwikkelde de zelfscan voor een lesprogramma over gelijke kansen dat ze bij de Master Ontwerpen van Eigentijds Leren (MOVEL) heeft uitgevoerd. "Uit de evaluaties kwam naar voren dat de MOVEL-studenten dit instrument ook graag in hun eigen school wilden inzetten. Daarom besloot ik het te koppelen aan mijn boek. Zodat ook andere leraren er gebruik van kunnen maken. De zelfscan is nu gratis te downloaden en direct inzetbaar in het onderwijs. Het helpt natuurlijk wel als je eerst het boek leest, want de meeste aspecten uit de zelfscan worden in het boek behandeld, maar je kunt ook gelijk starten."

De zelfscan bestaat uit 7 onderdelen:

Leerdoelen
Hoge verwachtingen
Erkenning en waardering van verschillen
Samenwerken met ouders
Compenseren van onderwijsachterstand
Rechtvaardig beoordelen en beslissen
Leerlingen van en met elkaar laten leren

Met behulp van de zelfscan kunnen leraren een inschatting maken over de mate waarin zij zelf bijdragen aan gelijke kansen voor leerlingen uit verschillende sociale groepen. Per onderdeel kunnen leraren ook zelf suggesties doen waarmee ze bijdragen aan gelijke kansen. De zelfscan is in de eerste plaats bedoeld voor de leraar om zichzelf een spiegel voor te houden. ‘Wat doe ik aan het creëren van gelijke kansen voor alle leerlingen in de klas?’ Daarnaast kan de scan ook gebruikt worden als praatstuk om met het team of met een deel van het team te bespreken wat al gedaan wordt aan het verbeteren van gelijke kansen en waar kansen liggen voor verbetering.

Gebruik van de scan in de school

Ivonne Reijers is leerkracht in de middenbouw van het basisonderwijs en gebruikte de zelfscan in haar school. ‘’Ik heb de ‘zelfscan gelijke kansen’ gebruikt bij onze professionele leergemeenschap over flexibel groeperen voor instructie. Van de scan heb ik een online vragenlijst gemaakt die de leraren zelf kunnen invullen. Nadat iedereen de vragen had ingevuld zijn we met elkaar het gesprek aangegaan over de verschillende onderdelen waar de scan uit bestaat. Dit leverde waardevolle gesprekken op over onderwerpen zoals: in hoeverre wegen wij achtergrondkenmerken van leerlingen mee bij het indelen van leerlingen in instructiegroepjes? Hoe werkt dat bij ons als een broertje of zusje nieuw op school komt en we kennen de ouders en de andere kinderen van het gezin al erg goed? Nemen we dan misschien onbewust of bewust die kennis toch mee in onze beslissingen?’’

Leerkracht in het po, Ivonne Reijers. kansengelijkheid. Samen Opleiden

‘’De zelfscan heeft bij ons een stukje bewustzijn ontwikkeld over hoe wij zelf aankijken tegen gelijke kansen. Wat we er al aan doen en wat nog beter zou kunnen? We merkten dat het belangrijk is om de zelfscan niet één keer in te vullen maar dit regelmatig nog eens te doen. De zelfscan is vrij lang, maar je kunt er ook voor kiezen om een periode aan één of twee onderdelen te werken en daarna eventueel andere onderdelen op te pakken. We vonden vooral het in rust invullen en daarna samen het gesprek aangaan heel waardevol. Als je regelmatig de scan invult en het gesprek met elkaar voert.

’De zelfscan heeft bij ons een stukje bewustzijn ontwikkeld over hoe wij zelf aankijken tegen gelijke kansen. Wat we er al aan doen en wat nog beter zou kunnen?

Op de pagina van uitgeverij Pica kun je de zelfscan gratis downloaden. Wil je meer weten over het onderzoek of hoe we als HAN bezig zijn met dit thema, op deze pagina vind je meer informatie.

Boek: Wat is eerlijk? Werken aan kansengelijkheid in het onderwijs

Gelijke kansen in het onderwijs is een veelbesproken maatschappelijk thema. Het is een complex onderwerp en de opvattingen over wat gelijke kansen precies inhouden, kunnen sterk uiteenlopen. Zeker is dat schoolsucces gevolgen heeft voor iemands maatschappelijke positie en dat de leefsituatie waarin kinderen opgroeien, gevolgen heeft voor hun kansen in het onderwijs. Het boek bespreekt vraagstukken rond het thema gelijke kansen binnen het onderwijs, zoals:

• Pas je wel of geen niveaudifferentiatie toe? Zo ja, hoe richt je dit dan in?
• Hoe beoordeel en/of toets je rechtvaardig?
• Hoe creëer je hoge verwachtingen voor alle leerlingen?
• Hoe kunnen de partnerschapsrelaties tussen school en thuis bijdragen aan de (taal)ontwikkeling van jonge kinderen?