Rob van der Sande zwaait af: "Beleid voor kwaliteit"
Hij begon als student verpleegkunde en werd later lector Eerstelijnszorg en voorzitter van de Ethische Commissie Onderzoek (ECO). Rob van der Sande gaat, na zich vele jaren ingezet te hebben op het gebied van onderzoek, met pensioen.
Statafels in HAN-rood en -zwart, met daarachter een knusse theateropstelling met zo’n 50 zitplaatsen. De loungeruimte aan de Ruitenberglaan 26 is omgetoverd voor een mini-symposium over het bevorderen van de onderzoeksintegriteit en het onderzoeksklimaat binnen de HAN, dat gehouden wordt vanwege het afscheid van Rob van der Sande.
“Ik hoop dat ik echt iets achterlaat voor het onderzoek aan onze hogeschool,” zegt Rob. “We hebben wat dat betreft nog een lange weg te gaan op de HAN, maar we zijn natuurlijk ook nog maar net begonnen. Met de ECO hebben we in ieder geval een mooie basis gelegd om het onderzoek op een verantwoorde manier verder uit te bouwen.”
Meer bewustwording
Toen Rob 14 jaar geleden van de Raad van het Gezondheidsonderzoek naar de HAN kwam, was er nog weinig onderzoek, onderzoeksinfrastructuur of beleid daarvoor. De komst van de lectoren moest daar verandering in brengen. Rob heeft zich vanaf het begin ingezet voor meer bewustwording over het doen van integer onderzoek. Dat begon met het geven van voorlichting. In 2015 werd onder zijn voorzitterschap de Ethische Commissie Onderzoek (ECO) opgericht aan de toenmalige FGGM.
De sfeer deze middag is ontspannen en dat past bij Rob, die bekendstaat om zijn toegankelijke, open houding. “Wanneer je Rob zijn kantoor binnenstapte, wist je dat het zo anderhalf uur kon duren voor je weer weg was”, zegt een aanwezige onderzoeker lachend.
Het enthousiasme van Rob wordt door meer mensen herkend. “Rob laat iedereen in z’n waarde”, zegt directe collega Lenneke Marten. “Je voelt je bij hem altijd vrij om je zegje te doen. En hij komt op voor zijn overtuigingen en ideeën.”
Geen lofzang, maar lezingen
Het programma van zijn afscheidsmiddag zegt genoeg. Geen lofzang van collega’s of emotionele terugblikken op de bewogen jaren van de ECO, maar inhoudelijke lezingen van experts op het gebied van onderzoeksintegriteit en -cultuur.
In heldere lezingen beschrijven Lex Bouter, oud-rector van de Vrije Universiteit en emeritus-hoogleraar Methodologie en Integriteit van Onderzoek, en Tamarinde Have, postdoctoraal onderzoeker, de belangrijkste uitdagingen waar de wetenschap voor staat. Perverse prikkels, doorgeslagen publicatiedruk, repliceerbaarheid, validiteit. Het komt allemaal voorbij.
“Zowel op Europees- als op Nederlands niveau hebben experts zich intensief beziggehouden met het opstellen van een code voor goed wetenschappelijk onderzoek”, zegt Bouter, die zelf tot die experts behoort. “Dat vraagt echter nog wel dat er bij organisaties serieus geïnvesteerd worden aan de navolging daarvan. Daar schort het nu nog vaak aan.”
Leren van de buren
“Er gebeuren op sommige plekken ook veel goede dingen”, voegt Bouter toe. “Een aantal universiteiten heeft de afgelopen jaren een enorme ommezwaai gemaakt, met veel meer aandacht voor zaken die gericht zijn op ‘verantwoord onderzoek’. Denk aan het peer-reviewen van artikelen en een sterke focus op ‘Open Science’. Zijn advies aan de hogescholen en de HAN is dan ook: leer van de buren.”
Haven benadrukt het belang van goede begeleiding van studenten en onderzoekers, het onderwerp waar ze haar proefschrift over schreef. “Als we mensen willen opleiden tot gedegen onderzoekers, moeten ze wel het goede voorbeeld krijgen van hun begeleiders. Zij fungeren als rolmodel en het is belangrijk dat ze zich daar bewust van zijn. Als organisatie dien je een veilige omgeving te creëren waarin ruimte is voor hoor- en wederhoor. Dat is een van de belangrijkste kenmerken van een gezond onderzoeksklimaat.”
Een wereld te winnen
Zo’n gezond onderzoeksklimaat moet er ook zijn bij de HAN. Op hogescholen is er namelijk sprake van een snelgroeiende hoeveelheid onderzoek. “In de afgelopen 5 jaar is het zeker verdubbeld”, zegt Rob. “Er zijn ook steeds meer hogeschool-gepromoveerden. We zijn wat dat betreft echt op de goede weg.”
Toch zijn er ook zorgen. Zo laat de kwaliteit van het onderzoek nog te vaak te wensen over. De hogescholen staan daarin voor een belangrijke uitdaging, aldus Rob. Niet in de laatste plaats omdat zij veel gebruikmaken van actieonderzoek. Bij deze onderzoeksvorm is het vaak lastig om aan wetenschappelijke standaarden te voldoen. Daarom zou er actief beleid ontwikkeld moeten worden, veel meer dan nu het geval is.
Hogescholen staan nu voor de belangrijke opgave om een gezonde onderzoekscultuur te creëren. Eentje waarin onderzoekers hun werk ‘open en eerlijk’ met hun begeleiders en collega’s kunnen bespreken, zonder gevaar voor repercussies. “De ervaring leert,” stelt Rob, dat onvoorwaardelijke en actieve steun van bestuur en management voor dergelijke kwaliteitsinitiatieven onontbeerlijk zijn.
Dat de HAN wat betreft onderzoek dus nog een wereld te winnen heeft, daar is iedereen in de zaal het over eens. “Maar goed, ik heb mijn vrouw beloofd dat ik niet te veel zou mopperen vandaag”, zegt Rob lachend.
Afscheid
Rob blijft ongetwijfeld een drukbezet man. Hij heeft hobby’s zat, blijft lid van een aantal ZonMw-commissies en zal ook in de toekomst nog een aantal studenten begeleiden bij hun afstudeeronderzoek. Hij heeft zich ook beschikbaar gesteld als hulplijn voor de ECO.
De middag wordt afgesloten met een inspirerende discussie en een oproep van Rob aan iedereen om zich te blijven inzetten voor verbetering van het onderzoeksklimaat. “En ik wil jullie natuurlijk ook allemaal heel erg bedanken. Ik heb ontzettend genoten.”
