Formatief evalueren? Maak een uitgekiend ‘draaiboek’!
Wil jij het leren van je leerlingen stimuleren met formatief evalueren of handelen? Dat werkt het beste door inzet van samenhangende formatieve activiteiten. Weten hoe? Kom naar het congres ‘Formatief evalueren als brug tussen onderwijs en leren’.
Het congres vormt de afsluiting van een 4-jarig RAAK-pro-onderzoeksproject naar het ontwerpen van programma’s van formatieve leeractiviteiten. Met de nadruk op het woord ‘programma’. Want een uitgekiend ‘draaiboek’ is nodig voor optimaal resultaat van formatief evalueren.
Waar het schuurt
Waar het bij formatief evalueren vaak nog wringt en schuurt? Stap maar even de wereld binnen van leraar Sjors. Zijn school wil aan de slag met formatief evalueren; hij mag per onderwijsperiode nog maar één toets met cijfer geven. Tussentijds kan hij alleen formatieve leeractiviteiten inzetten
Sjors kiest voor verschillende activiteiten die hem tussentijds meer inzicht geven in waar zijn leerlingen staan in het leren. Bijvoorbeeld een kennistoets waarop feedback wordt gegeven en een quiz. Sjors werkt ook met wisbordjes, zodat hij van alle leerlingen tegelijkertijd een antwoord krijgt. Als het proefwerk uiteindelijk nadert, stijgt de stress: hebben alle leerlingen de leerdoelen ook echt behaald? Sjors heeft er eigenlijk geen zicht op. En de leerlingen ook niet.
Het voorbeeld van leraar Sjors maakt duidelijk dat je met losse formatieve activiteiten niet het onderste uit de kan haalt. Als je het leren van leerlingen echt wilt monitoren en stimuleren, heb je een samenhangend en onderbouwd formatief programma nodig.
Onderzoek in 3 fasen
Hoe kom je tot een programma voor optimale inzet van formatieve leeractiviteiten? Met die vraag ging het onderzoeksteam Kwaliteiten van Leraren (HAN) samen met vier VO-scholen aan de slag. Onderzoeker en promovendus Janneke van der Steen: “In de eerste fase van het onderzoek gebruikten we interviews om acht kenmerken voor een formatief programma te formuleren. Waar moet dat aan voldoen om onderbouwde beslissingen te nemen over vervolgstappen?”
Met die ‘blauwdruk’ en een set ontwerpstappen gingen leraren van het Alberdingk Thijm College, St. Aloysius College, Beekdal Lyceum en Mondial College in de praktijk aan de slag. Ze leerden er zelf formatieve programma’s mee te ontwerpen. Janneke: “Inmiddels zitten we in de laatste fase van het project. We zien nu dat deelnemende leraren de lead nemen om hun kennis en ervaring te delen met hun collega’s op school.”
Inzichten en tools
De uitkomsten van het onderzoek zijn natuurlijk niet in een paar regels te vatten. Maar Janneke licht wel alvast een belangrijk inzicht uit: “Je moet van tevoren heel goed weten en begrijpen wat de leerdoelen zijn waar je naartoe werkt. Plan onderweg ook checkpoints in, op het juiste moment en in een passende vorm. Je haalt daaruit dan (toenemend) informatie over de ontwikkeling richting de leerdoelen. Zorg ook dat je de ruimte voor verbetering al van tevoren inplant en voorbereidt. Op het congres deel ik graag alles over de ontwerpstappen die je neemt om dat goed te kunnen doen.”
De leraren zijn echt enthousiast: ze verzorgen studiedagen om hun team te inspireren"
Het onderzoeksproject leverde bovendien veel praktische instrumenten, werkvormen en voorbeelden op om in te zetten in scholen. Janneke: “Op het congres presenteren we die samen met de betrokken docenten en ga je er ook zelf mee aan de slag, hands on!”
Ervaringen
De leraren die meewerkten aan het onderzoek waren al enthousiast over de kansen van formatief evalueren, en sinds hun deelname nog meer. Ze hebben de formatieve activiteiten in een samenhangend programma leren gieten, wat hen een beter overzicht geeft over de ontwikkeling van leerlingen: ze weten waar en hoe ze specifieke formatieve activiteiten het beste kunnen inzetten om hun doel te bereiken.
Tegelijkertijd zien ze de valkuilen: de waan van de dag kan de planning maar zó in de wielen rijden. Hoe gaan leraren nou precies te werk en wat doen ze bij tegenslag? Janneke: “De bedoeling is dat je op het congres uitgebreide ervaringsverhalen hoort over hoe leraren omgaan met deze valkuilen om formatief evalueren toch een belangrijke plaats te geven in hun onderwijs. En natuurlijk kun je al je vragen stellen.”
Congres in het kort
Het congres vindt plaats op donderdag 2 november in Nijmegen. We beginnen om 14:00 uur en sluiten om 17:30 af met een borrel. Iedereen met interesse in formatief evalueren is welkom. Schrijf je wel even in. Dat kan vanaf 15 september via de HAN eventpagina.
Janneke van der Steen is onderzoeker binnen het onderzoeksteam Kwaliteiten van Leraren van de HAN. Van der Steen is betrokken bij dit project als promovendus. Het RAAK PRO-project ‘Formatief evalueren als brug tussen onderwijs en leren’ is gefinancierd door SIA en uitgevoerd in samenwerking met de vier genoemde scholen, SLO, WUR, HU, OU en Universiteit Maastricht. De uitkomsten van het project zijn gevonden in de context van het voortgezet onderwijs, maar zijn zeker te vertalen naar andere onderwijscontexten. Meer informatie is te vinden via de projectpagina.
