Hoe stimuleer je het leren? Voorbeelden uit opleiding en praktijk

De workshops waren onderdeel van het slotcongres van het RAAK-PRO-project ‘Formatief handelen als Brug tussen Onderwijs en Leren’. De workshops werden verzorgd door experts van SLO, docenten van de vier betrokken vo-scholen en lerarenopleiders en onderzoekers van de HAN. We blikken graag met je terug op twee van die workshops die mooi laten zien hoe dit project doorwerkt in lerarenopleidingen en scholen.

Lerarenopleider Marieke Kleinhuis neemt de deelnemers mee in de cursus Formatief handelen van de lerarenopleiding Aardrijkskunde. Daarna vertelden Sissy Uhrig, lerarenopleider Duits, en Teun Roodzant, student lerarenopleiding Biologie, over de inbedding van formatief handelen in de onderzoekskring ‘De onderzoekende Leraar’. Alle informatie komt heet van de naald: beide aanpakken werden dit studiejaar voor het eerst uitgevoerd bij de lerarenopleidingen.

Marieke: “In het derde jaar verzorg ik het vak Toetsing 2, helemaal gericht op formatief handelen. Ik maak daarin de theorie niet te groot, maar werk vooral met concrete voorbeelden en praktische oefening. Zo neem ik de studenten in zeven colleges mee langs de vijf fases van formatief handelen, waarbij telkens ook ruimte is voor bespreking van de lessen die ze hebben gegeven én om nieuwe te ontwerpen. Inmiddels heb ik de cursus samen met de studenten geëvalueerd. Ze hebben allemaal het leerdoel bereikt, maar er zijn ook aandachtspunten. Volgend jaar kies ik bijvoorbeeld liever een andere afsluitende leertaak. Geen presentatie op de stageschool en een verslag, maar een portfolio. Daarmee kom ik tegemoet aan de feedback van de studenten, dat ze door de huidige invulling van de leertaak focus verloren op waar het eigenlijk om draait: oefenen en je gereedschapskist uitbreiden. Dat is een mooi voorbeeld van hoe formatief handelen een brug vormt tussen onderwijs en leren.”

Sissy: “Eindfase studenten doorlopen in de onderzoekskring drie keer een onderzoekscyclus rond het thema formatief handelen. In de verkennende fase werken ze aan de vraag: Wat doen wij als groep al aan formatief handelen in onze klas op de stageschool? In de verdiepende fase kiest de student een eigen onderzoeksvraag. Uiteindelijk ontwikkelen ze ieder een eindproduct om hun formatief handelen te verbeteren, bijvoorbeeld een bepaalde aanpak, werkvorm of lesplan. De docenten van deze onderzoekskring werken zelf ook formatief: de materialen die studenten in de eerste twee cycli opleveren, worden gebruikt om tussentijds te bepalen wat nodig is om hun leerproces passend te ondersteunen (formatief) op weg naar het eindproduct.” Student Teun Roodzant vertelt over zijn ervaringen met de onderzoekskring: “Je wordt tijdens de verschillende onderzoeksfases goed meegenomen, krijgt alle vrijheid en er is veel ruimte voor feedback. Ik merk nu al: Hoe beter ik formatief leer te handelen, hoe minder ik hoef te trekken aan leerlingen en hoe meer leerplezier ze hebben.”

Klaas Bergers en Bram Cox werken allebei op het Mondial College in Nijmegen. Ze geven les aan leerlingen op het vmbo, basis en kader. Klaas is docent Nederlands, Bram geeft lichamelijke opvoeding.

Klaas trapt af met een misvatting: formatief handelen zou niet werken op het vmbo. “Niets is minder waar”, zegt hij. “Praktijkvakken zitten van voor tot achter formatief in elkaar. Om een kastje te kunnen maken, moet je tenslotte eerst leren werken met een boor en ontdekken hoe je in verstek moet zagen.”

Ook voor zijn eigen vak levert formatief handelen veel op. “Ik werk onder andere met exitticket.nl en Microsoft Forms, bijvoorbeeld om te testen of de leerlingen snappen wat stoffelijke bijvoeglijk naamwoorden zijn. Als bijna iedereen goed scoort, weet ik dat ik overall goed zit. Maar het komt ook voor dat ik denk dat ik een onderwerp prima heb uitgelegd, waarna bijna 80 procent een fout antwoord geeft. Zonder die formatieve check was ik gewoon doorgegaan en had ik pas bij de summatieve toets ontdekt, dat het kwartje bij veel leerlingen niet gevallen was. Voorlopig blijven de summatieve toetsen ook gewoon bestaan; we beginnen klein en ontdekken vanzelf waar we uitkomen.”

Ook het vak lichamelijke opvoeding leent zich uitstekend voor formatief handelen, vertelt gymleraar Bram Cox. “Mijn collega’s en ik hebben in een maand of vier een heel programma uit de grond gestampt. Daar hoort onder andere een logboek bij, waar leerlingen iedere les hun prestaties in bijhouden. Als ze vinden dat ze een opdracht voldoende onder de knie hebben, komen ze bij mij voor een check en een vinkje. Cijfers geven we niet meer; alleen nog ‘voldaan’ of ‘niet voldaan’.

Een voorbeeld uit de praktijk: Brams leerlingen moeten na drie jaar een salto kunnen maken. “Dat gaat met verschillende tussenstapjes: van koprol, zweefrol, via de trampoline naar tipsalto en uiteindelijk de echte salto. We hebben een systeem aangeschaft, waarmee leerlingen hun prestatie opnemen, waarna ze zichzelf beoordelen. In principe bepalen de leerlingen zo hun eigen leerproces. Ook als die salto uiteindelijk niet lukt, kun je nog prima een ‘voldaan’ halen voor alle onderdelen samen. De motivatie van de leerlingen is een heel eind omhoog gegaan: we merken dat ze zich meer gezien voelen en meer plezier hebben in bewegen.”

• Bekijk de projectpagina van het project Formatief handelen als Brug tussen Onderwijs en Leren
• Lees eerdere berichten:
  - Formatief evalueren? Maak een uitgekiend draaiboek!
  - Leerlingvaardigheden voor formatief evalueren
  - Toolkit leerlingvaardigheden voor formatief evalueren
  - Zelf formatief evalueren vormgeven

In het project ‘Formatief evalueren als Brug tussen Onderwijs en Leren’ werkten de volgende partners samen: HAN, Alberdingk Thijm College, Aloysius College, Beekdal Lyceum, Mondial College en het Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO).

Lees ook het bericht over de keynote: Formatief handelen? Maak met Leerflow een samenhangend plan.