Ontdekkingsreis met werkvormen voor meer autonomie in het leren
Het kennislab 'Onderwijsmateriaal ontwerpen door docenten' ontwikkelde een eiland-ontdekkingsreis voor leerlingen in het vo en studenten in het mbo of hbo. Op 5 eilanden vinden ze werkvormen die hun leerproces ondersteunen. De subsidie kwam van Sprong Voorwaarts.
Sprong Voorwaarts organiseert al een aantal jaren kennislabs rondom vier domeinen: anders zijn, anders doen, anders organiseren en anders sturen. Eén van die kennislabs is ‘Onderwijsmateriaal ontwerpen door docenten’, in schooljaar 2023-2024 geïnitieerd en georganiseerd door de Gelderse onderwijsgroep Quadraam.
2 kennisregisseurs: brug tussen onderwijs en onderzoek
Jeannine Doornink is adviseur onderwijsontwikkeling en kwaliteit bij Quadraam. Zij nam de rol van kennisregisseur op zich. Verder namen onderwijsprofessionals van Quadraam deel aan het lab: Wieke van Dijk, Mark Stegeman, Jelle Jansen en Puck van den Hoogen, die het stokje later overgaf aan Roos van Losenoord - zij zijn allemaal betrokken bij vernieuwingsonderwijs. Ook Claudia Fransen van de Fontys-pabo sloot aan.
Jeannine bedacht dat het goed zou zijn om de kar niet in haar eentje te trekken. Ze wilde graag een tweede kennisregisseur toevoegen, iemand met een onderzoeksachtergrond, iemand als Roel Grol. Jeannine: “Ik kende Roel al in zijn rol als associate lector ‘De leraar als ontwerper’ van de Academie Educatie van de HAN. Als hij zou willen aansluiten, konden we vanaf de start een brug slaan tussen onderwijs en onderzoek.” Roel zei ja, en werd daarmee de laatste deelnemer aan het kennislab.
Ontwikkeling en doel
De deelnemers ontmoetten elkaar het afgelopen jaar in acht bijeenkomsten en werkten met een vaste methodiek, ontwikkeld door Sprong Voorwaarts. Jeannine: “In de eerste sessie verkenden we ieders perspectief en interesse; de uitkomsten plaatsten we in een Wordle. Daarin stonden woorden als vakoverstijgend en vakintegratie, maar bijvoorbeeld ook creatief, leervragen en aansluiten.” Daarna namen de deelnemers aan het kennislab de tijd om zich te verdiepen: van uitzoomen naar inzoomen om de overlap te ontdekken. Jeannine: “Die bleek te zitten in aansluiten bij leerlingen, werken vanuit eigen leervragen en de rol van coaching daarbij.”
De gemene deler riep meteen vragen op, vertelt Roel: “Wat heeft een lerende nou precies nodig als de coach of docent niet per se een leidende rol heeft? En hoe hou je het toegankelijk, leuk en inspirerend?” Gaandeweg de bijeenkomsten ontstond daar zicht op, mede dankzij een door de deelnemers georganiseerde spelletjesmiddag, die extra ideeën opleverde voor de invulling van de werkvormen. Het eindresultaat werd een ontdekkingsreis, zegt Roel: “Een ontdekkingsreis met werkvormen, die voldoen aan de kwaliteitscriteria die we samen opstelden.”
De ontdekkingsreis kreeg ‘vaste’ vorm in een structuur van eilanden. Eilanden die je in willekeurige volgorde kunt bezoeken, en waar je een tijdje verblijft of steeds tussen heen en weer hopt. Roel: Op ieder van de eilanden is iets te vinden, waarmee de leerling of student zichzelf verder kan brengen.” In totaal zijn er vijf. Jij-land, voor persoonlijke ontwikkeling en samenwerking. Meerland, voor verbreding en verdieping. Vuureiland, voor inspiratie. Spiegeleiland, voor reflectie. En Route-eiland, waar je een plan leert maken. Jeannine: “Tijdens de ontdekkingsreis houdt de leerling of student een reisverslag bij, waarvan de vorm per context kan verschillen.”
Op ieder eiland is iets te vinden, waarmee de leerling of student zichzelf verder kan brengen.
Jeannine: “Op ieder eiland staat een vlaggetje met de naam van het eiland, met daaromheen envelopjes met werkvormen, die gebruikt kunnen worden. Bijvoorbeeld een moodboard, waarop leerlingen of studenten kunnen aangeven waar ze denken te staan en op aangesproken kunnen worden. Of een ABC’tje, waarbij ze de letters van het alfabet gebruiken om op ideeën te komen. Of de tip om ChatGPT op een specifieke manier in te zetten om vervolgstappen te maken. Er zijn werkvormen die leerlingen in hun eentje kunnen toepassen, maar ook werkvormen die ze samen met een medeleerling, hun coach of een expert uitvoeren.”
De eiland-ontdekkingsreis is makkelijk aan te passen aan de eigen onderwijscontext.
Jeannine: “De aanpak is dynamisch, je kunt hem op maat maken voor je eigen context. Dat gebeurt al op verschillende scholen van Quadraam. Wieke en Roos, betrokken bij Q-highschool, hebben bijvoorbeeld bedacht om de werkvormen in schatkistjes te stoppen, passend bij de Avonturen waar leerlingen aan mee kunnen doen. En het Liemers College, dat werkt met agora-onderwijs, voegt een eigen reisdagboek toe aan de aanpak.” Zo heeft elke deelnemer eigen bijdragen geleverd aan het geheel, vult Roel aan: “Wat er nu ligt is echt een product van ons samen geworden.”
Toepassing
Tijdens de rit werd ontdekt dat de eiland-ontdekkingsreis ook kansen biedt voor studenten in het hbo en waarschijnlijk ook in het mbo. Roel: “De transfer is vrij makkelijk te maken, omdat de werkvormen die we bedachten tamelijk generiek zijn. Die zijn bijvoorbeeld ook prima toepasbaar om de persoonlijke identiteit van studenten te ontwikkelen. Een van de HAN-docenten die ik sprak, zei meteen: “We printen de afbeelding met de eilanden op een groot zeil, zetten er QR-codes bij en hup, aan de slag ermee!”
Kennisfestival
Afgelopen april, op het Sprong Voorwaarts Kennisfestival in Tilburg, werd de eiland-ontdekkingsreis geïntroduceerd bij de deelnemers van de andere zes kennislabs. Roel: “Naast de presentatie die we erover gaven, lieten we de onderwijsprofessionals er ook mee werken. Ze konden bijvoorbeeld vanuit de leervraag van een leerling vertrekken, zoals: ‘Hoe leg ik meer emotie in de songteksten die ik schrijf?’ Met die vraag gingen ze de verschillende eilanden langs: wat kun je met de werkvormen die je daar vindt?” Roel realiseert zich dat de ‘test’ op het Kennisfestival niet alles zegt: “Uiteindelijk gaat het erom of de jongeren er net zo enthousiast over zijn als de volwassen testgroep.”
Hoe nu verder?
Het Kennisfestival vormde de officiële afsluiter van de verschillende kennislabs. Maar, zegt Jeannine: “Een aantal van ons wilde graag verder, om de puntjes op de puntjes op de i te zetten. Dat gaan we tot de zomer proberen te organiseren, en dan kan de eiland-ontdekkingsreis komend schooljaar de klas in.”
Meer informatie
Wil je meer weten over de eiland-ontdekkingsreis of ontvang je graag alle materialen? Neem dan contact op met Roel.Grol@han.nl of met J.Doornink@quadraam.nl.