Contact maken zonder woorden met mensen met een beperking

Bij het onderzoeksproject Zichtbaar maken wat werkt van het lectoraat Ethiek van Verbinding met mensen met een Verstandelijke Beperking aan de HAN gaan zorgverleners, verwanten en ervaringsdeskundigen van Dichterbij, Cello, Siza, Pluryn en Zozijn op zoek naar positieve ervaringen in de samenwerking. Het onderzoeksproject is gefinancierd is door ZonMw. Betrokkenen deelden de praktische uitkomsten van deze zoektocht op woensdagochtend 22 mei tijdens een bijeenkomst van het project.

“Het is een valkuil om maar door te denderen en voorbij te gaan aan wat we voelen.” Die verzuchting van een begeleider bij een workshop op de bijeenkomst is veelzeggend voor hoe vaak we vergeten om stil te staan en echt contact te maken. In het Zintuigenlabo van de HAN zijn hiervoor oefeningen om te ‘Verbinden vanuit zintuigen’ ontwikkeld.

Tijdens de workshop worden deelnemers meegenomen in oefeningen om contact te maken vanuit je gevoel: door een voorwerp te kiezen en over die keuze iets te vertellen, in plaats van het geijkte voorstelrondje. En door met de ogen dicht een klein hapje te proeven en te omschrijven, en je aan te sluiten bij degenen die dezelfde smaak beleefden. En vervolgens in tweetallen elkaars bewegingen op muziek te spiegelen, waarbij je elkaar goed moet lezen en volgen.

Vooral die laatste oefening is best spannend en voor sommigen ongemakkelijk. Ervaringdeskundige Mycha moest zelf ook een drempel over bij het uitproberen van deze oefening: “Doordat ik een lichamelijke beperking heb, ben ik gewend dat te compenseren en veel te praten. Met de oefeningen ga je steeds meer uit je hoofd, naar het waarnemen van je lijf. Door bij je gevoel te komen, leer je elkaar beter begrijpen. Zo krijg je ook meer begrip voor mensen die een zintuig niet meer kunnen gebruiken en leer je om je echte ik te laten zien op een level dat voor diegene fijn is.”

Samen iets doen wat spannend of een beetje ongemakkelijk is, opent de ruimte voor verbinding, zo is de gedachte achter de oefeningen, legt onderzoeker Lisanne den Heijer van de HAN uit. “We zijn het gewend om een gesprek aan te gaan, maar hiermee onderzoek je andere manieren om op iemand af te stemmen.”

“Eigenlijk moet je je als begeleider meer trainen om met de zintuigen bezig te zijn,” reageert een begeleider bij de workshop. Een voorbeeld daarvan geeft begeleider Sylvia Loermans van Dichterbij-locatie Sneeuwheide. Zij stelde in het onderzoeksproject een belevingsplan voor een bewoner op. “Daarin beschrijf je kort en visueel per zintuig hoe iemand de wereld ervaart. Zoals een vrouw die overal aan ruikt en zo eigenlijk contact maakt.” De HAN en Dichterbij ontwikkelden samen een zintuigenkaart- en levensverhaalkaartposter.

Meer voorbeelden en oefeningen komen in een speciale koffer en op de website van het Zintuigenlabo-project van de HAN. Met daarbij ook instructies, over hoe je zorgt dat je de oefeningen in een veilige setting geeft, waarbij er bijvoorbeeld ruimte is om te stoppen als mensen zich er niet prettig bij voelen.

Na de workshop was het tijd voor het theater ‘De Verwanten’, waarin drie spelers met een licht verstandelijke beperking en een speler met niet-aangeboren hersenletsel hun verhaal vertellen: Ivo, Lindsey, Milan en Maria. Heftige verhalen, over hun pijnlijke ervaringen in de zorg, gepest worden en eenzaamheid.

Wat hun ervaringen vooral duidelijk maken is hoe belangrijk het is om je verwant te voelen, en dat je door echt contact te maken een verschil kan betekenen als zorgverlener. Zoals de psychiater bij Milan, die hij op een moeilijk moment kon bellen, zelfs tijdens een lezing die de psychiater in New York gaf en hij voor hem onderbrak.

Maar ook de vervelende opmerkingen van zorgverleners blijven hangen: Ivo zou nooit een betaalde baan krijgen, Milan zou altijd één-op-éen begeleiding nodig hebben, Lindsey nooit uit de ggz komen. Gelukkig hebben ze hier niet naar geluisterd, want ze wisten met de voorstelling veel mensen te raken.

Zoals ervaringsdeskundige Mycha eerder in de workshop zei: “Er wordt te veel opgeschreven en gezegd over mensen met een beperking, denk na wat het doet. Soms is het de kunst om niks te zeggen.”

Lees meer over het onderzoeksproject en een eerder artikel van Klik over het project Zichtbaar maken wat werkt.

Artikel uit Klik Vakblad, gepubliceerd 29 mei 2024 door Tjitske Gijzen