Krachtige werkleeromgevingen (KWLO)

Is er sprake van psychologische veiligheid?

De psychologische veiligheid van een organisatie betreft de mate waarin individuen zich veilig voelen om zichzelf te uiten, ideeën te delen en fouten te maken zonder negatieve consequenties te ervaren. Wanneer de psychologische veiligheid op orde is, durven teamleden risico’s te nemen, creativiteit te tonen en openlijk feedback te geven en te ontvangen.

(bron: Amy Edmondson: Psychological Safety at work - Wat is psychologische veiligheid?)

Is er één gedeelde visie op leren en ontwikkelen?

Werk met een door iedereen gedeelde, dynamische visie op leren en ontwikkelen. Een gedeelde visie geeft energie en richting aan het werken in de leerwerkomgeving. Geef samen met relevante stakeholders (op strategisch, tactisch en operationeel niveau vorm aan een heldere visie en doelen m.b.t. leren en ontwikkelen, waarbij ieders belang vertegenwoordigd wordt.

Kennissnacks - Gedeelde visie

• Kijken - Een filmpje waarin Peter Senge uitleg geeft over wat een Shared Vision is.
  En dat is niet de visie van een topvrouw of - man die op vrijdagochtend met het personeel gedeeld wordt of aan het personeel wordt mededegedeeld. https://youtu.be/IyESvprvRbI?si=6UKZttDMT7ZOexmm
• Een leuk en uitstekend behapbaar artikeltje van Twystra Gudde over het verschil tussen narratieven en storytelling bij het tot stand brengen van een gedeelde visie; Blog Waarom de narratieve benadering anders is dan storytelling. 
• Voor de mensen met een stevigere trek is er ook het whitepaper Narratieve benadering Doorkauwen maar!

Is die visie bekend en doorvertaald op bestuur-, management- en teamniveau?

Werk samen aan het concrete ontwerp van de leerwerkomgeving. Trek vanaf het begin samen met betrokkenen (op strategisch, tactisch en operationeel niveau) op in het ontwerp van een voor alle partijen passende leerwerkomgeving. Stem af wie hierbij wat doet en bespreek tussentijdse resultaten met elkaar.

Wordt leren en ontwikkelen gestimuleerd binnen een team door leidinggevenden?

Leidinggevenden zijn naast management, opleiders en begeleiders belangrijke rolmodellen binnen de leerwerkomgeving. Zorg dat deze rolmodellen het leren in de organisatie niet alleen in woorden ondersteunen, maar ook in daden. Laat voorbeeldgedrag zien en waardeer lerend gedrag.

Kennissnacks - Leergericht leiderschap

• Lezen: Een artikel over de zeven eisen die we obv literatuur en gesprekken kunnen stellen aan het leiding geven aan duurzame inzetbaarheid. Duurzame_inzetbaarheid_van_laagopgeleiden_Artikel_leiderschap.pdf (kennisbanksocialeinnovatie.nl). Kort samengevat: 1. Een voorbeeld zijn; 2. Feedback geven; 3. Motiveren; 4. Richting geven; 5. Mee laten doen; 6. Betrekken; 7. Werken aan de onderlinge relatie.
• Luisteren: Een mooie recente podcast van dr. Linda Koopmans (TNO) over het versterken van een leercultuur, met bijzondere aandacht voor leiderschap en de rol van de organisatie. Leren in de klas of elke dag tijdens het werk? (peoplepower.radio)

Is er een gevarieerd aanbod aan leermogelijkheden?

Wordt de mogelijkheid geboden om kennis en vaardigheden te actualiseren? Is er toegang tot opleidingen, cursussen, relevante informatie en het netwerk? Maak geld en middelen beschikbaar voor de ontwikkeling van medewerkers. Laat collega’s relevante actuele kennis, inzichten en werkwijzen met elkaar delen en stel middelen beschikbaar zoals vakbladen, congresbezoek e.d.

Kennissnacks - actualiseren van kennis en vaardigheden

• Lezen: Een uitgebreid artikel van Luc Dorenbosch Roland Blonk en Jos Sanders over het belang van actueel houden van kennis in relatie tot kwetsbare en duurzame inzetbaarheid.
• Lezen: Wat behapbaarder is dit kortere artikel van Angela Messioui-Zegers en Jos Sanders over de voors en tegens van ontzien en ontziemaatregelen in relatie tot actuele kennis en inzetbaarheid.

Is het mogelijk om op verschillende manieren kennis op te doen?

Geef inzicht in hoe werk zich ontwikkelt en wat dit betekent voor het aanleren van nieuwe kennis en vaardigheden en mogelijk ook afleren van oud gedrag. Creëer mogelijkheden om nieuwe ontwikkelingen bespreekbaar te maken om zo spanningen tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ denken en doen met elkaar te verkennen en te komen tot nieuwe manieren van werken. Leer transformatief te denken en leren door nieuwe of andere perspectieven te leren innemen. En zet zelf ook eens een 'babystapje': 'transformatief leren'.

Kennissnacks - Nieuwe perspectieven en transformatief leren

• Lezen: een praktisch artikel over Transformatiefleren.-Responsief-leiderschap-ontwikkelen. Artikel van Wortelboer, Van Oeffelt en Ruijters over TL en de fasen daarin. 
• Of pak het standaardwerk van Jack Mezirow er maar eens bij. Transformative learning theory | 8 | v2 | Contemporary Theories of Lea
• Kijken: Een boeiende toegankelijke youtube reeks van William Brendel.
  • Transformative Learning Theory (Part 1) (3 min); je kunt het hierbij laten. Maar als je (veel) meer wilt weten en wilt oefenen.... 
  • Transformative Learning Theory (Part 2) (10 min): meer theoretisch, meer de diepte in 
  • Transformative Learning Theory (Part 3) (6 min):  voor de echte doorbijters
• Luisteren: 51 min. Best lang. S1E03 | Transformatief leren | Jur Koksma - VanBinnen podcast | Podcast on Spotify. Maar een heldere podcast aflevering met Jur Koksma van onze eigen Radboud Universiteit over 'diep leren'. Anders leren kijken ook naar jezelf en dus verder gaan dan dingetjes leren. Echt veranderen ook vanuit wie en wat je bent of wás.
• Ook interessant wellicht: Single, double, triple loop leren en Loops

Is het makkelijk – en leuk – om samen te werken en te leren?

Is er aandacht voor informeel leren? Is er ruimte om van- en met elkaar te leren binnen de organisatie? Er is ruimte om samen te werken? Zorg voor mogelijkheden tot onderling sociaal contact, waarin uitwisseling wordt gestimuleerd en samenwerken noodzakelijk is. Dit kan in de vorm van een werkoverleg, het samenwerken aan problemen of door collega’s aan elkaar te koppelen.

Is er ruimte om te innoveren? 

Wordt de mogelijkheid geboden om samen tot nieuwe kennis en inzichten te komen en het toepassen hiervan om maatschappelijke opgaves het hoofd te bieden?  Stimuleer creativiteit door het samenbrengen van ongewone combinaties van deskundigheid om zo te komen tot nieuwe creatieve ideeën. 

Kennissnacks - Kenniscreatie

• Een filmpje over het SECI model van Nonaka & Takeuchi. Hun werk, met name in het boek "The Knowledge-Creating Company" (1995), introduceerde het concept van "tacit" (impliciete) en "explicit" (expliciete) kennis en hoe organisaties deze typen kennis kunnen omzetten en toepassen. Ze presenteerden het SECI-model, dat beschrijft hoe kennis wordt gedeeld en gecreëerd door middel van vier processen: Socialisatie, Externalisatie, Combinatie en Internalisatie. 
• Een artikel over Etienne Wenger en het concept van communities of practice. (Engelstalig). Communities of practice zijn interessant in het kader van kenniscreatie. 

Is er lerend vermogen in de organisatie?

Wordt de kennis, aanwezig binnen de organisatie, samengebracht vanuit verschillende perspectieven om zo kennis te laten stromen binnen de organisatie? Breng activiteiten en verschillende bronnen van kennis meer met elkaar in verbinding. Onderzoek doorlopend wat wel/niet werkt in de praktijk en zet nieuw(e) kennis en beleid om in praktische knowhow en draag het over aan anderen.

Kennissnacks - Wisselwerking

• Luisteren: We komen bij dit principe dan al heel snel bij het onderzoekende werken en dus leren en innoveren. Wat werkt wel en wat niet. En hoe brengen we aankomende en zittende professionals bij nieuwsgierigheid en van nieuwsgierigheid naar een onderzoekende houding en dan via praktijkonderzoek, praktijkgericht onderzoek en toegepast wetenschappelijk onderzoek uiteindelijk wellicht ook bij fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Hoe verbinden we dat onderzoekende werken aan leren, meten, kwaliteit én aan professionaliseren? Een heel aardige podcast is de falend vooruit podcast met Femke van Lieshout. Dat gaat over actieonderzoek. Een mooie inkijk in hoe en hoelang  dat verbeteren ook duurt en wat al doende verbeteren allemaal van mensen vraagt. https://soundcloud.com/actieleernetwerk/falend-vooruit-met-famke-van-lieshout-over-participatief-actie-onderzoek-als-strategie-voor-verandering?utm_source=clipboard&utm_campaign=wtshare&utm_medium=widget&utm_content=https%253A%252F%252Fsoundcloud.com%252Factieleernetwerk%252Ffalend-vooruit-met-famke-van-lieshout-over-participatief-actie-onderzoek-als-strategie-voor-veranderin
• Lezen: Eén van de manieren om die wisselwerking te borgen is het inrichten en opzetten van leergemeenschappen. Daar beginnen we even mee. Learning communities volgens o.a. Peter Senge en zijn collega Daniel Kim The Systems Thinker – From Fragmentation to Integration: Building Learning Communities - The Systems Thinker. Voor de doorlezer, maar heel verhelderend over het samenbrengen van theoretische kennis en praktijkkennis en -ervaring om tot handelingskennis te komen.
• Kijken: Ik zag en hoorde een uitgebreide video met een uitgebreid interview met Senge waar ik heel blij van werd. Gaat onder andere over zijdelings leren en de behoefte aan moederschap ipv leiderschap. Relationele intelligentie en hoe je teams en netwerken creëert die een lerende gemeenschap gaan vormen. Leading System Change with Peter Senge. Ideaal voor een weet-wandeling van ongeveer 1 uur… 
• Kijken: Bruikbaar bij het schakelen tussen theorie en praktijk en het al doende leren en verbeteren zijn de ‘cirkels’. Bekendste is denk ik wel Deming’s PDCA cirkel. Plan, do, check, act… (repeat). Hier meer over deze vrij basale structuur om wisselwerking te organiseren. In 1 minuut. De PDCA-cyclus in 1 minuut!. Let wel. De check fase = onderzoek. Er wordt ook gesproken over de PDSA cyclus. Plan, do, study, act… Doel van dit soort kwaliteitscirkels is op basis van evaluatie en onderzoek de praktijk steeds weer te verbeteren. Theorie gebruik je in de planfase (om ‘evidence based’ te ontwerpen) én in de check/study fase (om te evalueren of e.e.a. volgens de theorie verliep). Na één of meerdere cycli heb je de praktijk verbeterd en professionals van nieuw handelingsrepertoire voorzien waarmee ze weer even vooruit kunnen. Misschien handig.
• Lezen: Een uitleg met een praktijkvoorbeeld uit de zorg PDCA-cyclus in de zorg + voorbeeld.

Is feedback en reflectie georganiseerd? En geldt dat op individueel-, team- en organisatieniveau? 

Reflectie is belangrijk voor mensen en organisaties om zich te kunnen blijven ontwikkelen. Bied handreikingen voor het verder optimaliseren van het functioneren. Sta met elkaar via feedback en reflectie stil bij het werk (uitkomsten, processen, interacties) op individueel-, team- en organisatieniveau. Sta samen ook bewust stil bij wat er goed gaat en wat er al bereikt is. 

Kennissnacks - Feedback en reflectie

• Lezen: Een mooie uiteenzetting van wat feedback is, waar je op kunt letten en hoe je die feedback eigenlijk zelf ook moet ontvangen. Ook dat laatste kan best lastig zijn... afkomstig van de Universiteit Utrecht: upper feedback geven en ontvangen.pdf
• Lezen: De website Feedbackgeven.nl heeft heel wat boeiends te bieden. Kort en interessant is wat mij betreft in elk geval de 4G methode, waarbij het gaat om Gedrag, Gevolg, Gevoel, Gewenst. Respectvol feedback geven met de 4 G’s | Feedbackgeven.nl, ook leuk om even te kijken: https://www.youtube.com/watch?v=mnJ9M1_MRQ4
• Lezen/kijken/luisteren: Het krachtige reflectiemodel van prof dr. Fred Korthagen – zie de website Het boek De kracht van reflectie - Korthagen. Daar vind je ook vier korte, leuke en informatieve tutorials over reflectie.
• Kijken: Dr Adam Grant. Iemand met verstand van zaken... Wees geen cheerleader of criticus. Wees een coach ... hoe? Grant legt het uit. Adam Grant's #1 phrase to unlock potential | Big Think+
• Kijken: Heel informatief en ‘dicht’ in informatie. Met mooie eenvoudige voorbeelden en een beetje aandacht voor het ontvangen van feedback: Theory about giving and receiving feedback
• Kijken/Luisteren: Iets uitgebreidere introductie van dr Eric Strong met veel mooie voorbeelden. Voor als je een wat langere autorit te maken hebt... How To Give Effective Feedback
• Luisteren/Kijken/Lezen: Een heerlijke Vlaamse podcast van ZigZagHR met o.a. prof dr Eveline Schollaert over ‘feedback en evalueren’ HR podcast: Feedback en evalueren: van wetenschap naar praktijk. Ze bespreken het onderwerp langs de lijnen van het boek “Beste Medewerkers, Hoe gaat het?”.
• Een aanrader ook wel, maar voor de echte doorkauwers.... Beste medewerker, hoe gaat het? - Tijdschrift voor HRM en Beste medewerker, hoe gaat het?, Eveline Schollaert | 9789463934749 | Boeken | bol

Is er aansluiting tussen nieuw te leren skills en bestaande (werk)situaties? 

Zijn de benodigde voorkennis en vaardigheden bij medewerkers en (bege)leiders aanwezig? Neem dat niet automatisch aan. Ontwerp indien nodig een voortraject om medewerkers en begeleiders mee te nemen in hoe te werken en leren in de (nieuwe) leerwerkomgeving. 

Is onder collega’s bekend wat ieders skills zijn en waar iemands interesses liggen?  

Intrinsieke motivatie is een belangrijke drijfveer om te leren. Ga in gesprek over iemands persoonlijke interesses/motivatie en vertrek niet vanuit tekortkomingen. Ben creatief in het aanbieden van leeractiviteiten. Probeer aan te sluiten bij onderwerpen die mensen leuk vinden en activiteiten die bij ze passen met een aanbod op maat.

Kennissnacks - aansluiten bij persoonlijke sterktes en drijfveren

• Lezen: Het artikel over ‘slim sleutelen’ Fit for the future: vorige keer ook hardcopy uitgedeeld. Dat gaat over het behoud van de fit tussen mens en baan – person-job fit. Blijvende aansluiting dus tussen gevraagde en aangeboden kennis en motivatie om op basis daarvan ook volgende stappen te zetten – in relatie met de grote stip de eigen ‘stippen’ op de horizon zetten (LLO). 
• Lezen: Een kortere versie in PW De Gids ‘Verminder de Toekomstangst’.
• Kijken: Een niet zo flitsende, maar wel heel informatieve video over Job Carving bij verpleeghuis Bornholm (Amstelring). Aansluiten bij wat mensen willen en kunnen en op basis daarvan ook aan de slag met werk en werving https://youtu.be/P2zVRhB3iJ0
• Kijken: Of deze prachtige video uit het onderwijs over 'Balans in onderwijstaken' https://youtu.be/pJ9ZrQ0aTHQ

Is de werkinhoud uitdagend?  

Blijf erop sturen dat de werkinhoud blijft uitdagen om te leren en te ontwikkelen. Voer de autonomie van medewerkers op naarmate zij meer vakbekwaam worden. Bekijk in onderling overleg hoe medewerkers zich uitgedaagd blijven voelen in hun werk. 

Kennissnacks - Uitdagende werkinhoud - Job Engineering

• Kijken: Een uitzending van het Actie Leernetwerk over Job Carving met Esther van Huissteden van Amstelring- Bornholm (Samen Leren). Meer lezen over het project: Beter worden met jobcarving
• Lezen: De Baaningenieurs.nl. Jobcrafting en Sociale Innovatie | Een hoofdstuk van Luc Dorenbosch uit het boek Sociale Innovatie doe je zelf. Over job crafting en alles wat daarbij hoort.
• Luisteren: Jobcrafting onder 50-plussers | BNR Nieuwsradio. Een podcast van Emile van Nassau, samen met Tinka van Vuuren en Luc Dorenbosch over Job Crafting. BNR Werkverkenners 
• Lezen: Combifuncties: één persoon in twee functies als oplossing voor de arbeidsmarkt - NLwerktaanwerk. Een artikeltje over combifuncties van Jeroen Hendrikse (hoogleraar UMC Utrecht).  Voor de doorlezers op dit thema combifuncties.nl 
• Lezen: Zo maak je je werk veel leuker - Flipped - Professionals in Learning . Een klein uitstapje naar het Playful Work Design.  Je werk niet per sé uitdagender maken, maar wel leuker. Zo maak je de werkinhoud ook uitdagender.
   

Voor de stevige trek:

• Doorlezen: Een artikel uit Gedrag en Organisatie over Job Crafting en de Job Demands Resources benadering. Op basis van promotieonderzoek van prof dr Maria Tims en collega’s. GO_2013_026_001_016.pdf (aup-online.com) (ook in de bijlage).
   
• Doorluisteren: Arnold Bakker is dé expert. Wel even doorbijten, deze snack. #80 – Dr Arnold Bakker on Work Engagement & Work Life Balance - Better Thinking | Podcast on Spotify

Is er aandacht voor (ervaren) werkdruk? Worden medewerkers echt gestimuleerd, en krijgen ze tijd en ruimte om nieuwe dingen te leren? 

Stuur bewust aan op het laten benutten van beschikbaar gestelde ruimte voor leren en ontwikkelen. Heb oog voor ervaren belemmeringen en probeer die zoveel mogelijk weg te nemen. (Werk)druk gaat niet alleen over tijd, maar ook over ondersteuning voelen van je omgeving, serieus genomen worden en het gevoel hebben er niet alleen voor te staan. 

Kennissnacks -Benutten (onder o.a. werkdruk)

• Kijken: Kennisclip over ‘mogen’ als één van vijf beïnvloedingsfactoren voor eigen regie op duurzame inzetbaarheid (gezonde leefstijl, leren en ontwikkelen en loopbaanstappen). Inspirerende en zomerse kennisclip van een jonge Bossche lector waarin aan de hand van het job demands resources model uit de doeken gedaan wordt hoe en waarom ‘mogen’ (ruimte krijgen/ervaren – resources ) van belang is. Je hoort ook de overlap met het eerdere verhaal over job crafting, één van de technieken om zélf ook ruimte te máken voor bijvoorbeeld leren en ontwikkelen... zie https://samenwerkendeoeno.nl/toolbox/kennisclip-mogen/,  aarzel niet de andere clips te bekijken. Meteen naar de clip? Kennisclip Mogen - Beïnvloedingsfactoren Eigen Regie model.
• Lezen: Maar als mensen wel mogen en ze ook dat idee wel hebben…. wat houdt ze dan toch tegen om de ruimte die er is optimaal te benutten? Drie soorten weerstand die om verschillende aanpakken vragen. Lees er meer over in deze blog Welke soort weerstanden bestaan er bij verandering? Scepticisme, Reactance en Inertia. De actieve vormen zijn wat lastiger aan te pakken dan de passieve (inertia).
• Lezen: Daarom wat extra inzichten op dat laatste ‘inertia’ dus. Lees er meer over in deze blog. Weerstand bij verandering: inertia - Gedrag en communicatie.
• Kijken en Lezen: Bij weerstand vanuit inertia horen we vaak het argument ‘geen tijd’ of ‘geen energie’. Daaronder liggen (minimaal) twee interessante theorieën … de COR en de SOC. COR = Conservation of Resources (Hobfoll, 1989). SOC = Selection & Optimization (Baltes & Baltes, 1990). Kijk even naar een video over de COR van een jongeling van Breda UAS, want dat gaat over hoe werkdruk leren en ontwikkelen in de weg kan staan en hoe verlies van resources (bronnen) een probleem kan vormen.  COR in het kort https://www.youtube.com/watch?v=1OQWAZ18ViY. En de SOC ook in het kort Als het niet (meer) kan zoals het moet… | Tijdschrift Positieve Psychologie. Waar het eigenlijk allemaal wel over gaat is zelf en met elkaar zorgen dat die werkdruk het leerrijk werk niet in de weg staat.
• Kijken: Daar hoort dan het ‘faciliteren’ bij. Het creëren van ruimte. En daar horen oplossingen bij. Zet bijvoorbeeld in op ‘zelfovertuiging’, ‘implementatie intenties’ of ‘disruptie’. Interessant is het dan wel om eens te luisteren/kijken naar PSY 2510 Social Psychology: Persuasion by Our Own Actions (Self-Persuasion) waar heel treffend wordt uitgelegd hoe self persuasion werkt. Ook in relatie tot cognitieve dissonantie. Hoe je attitudes kunt aanpassen door bepaald gedrag te stimuleren of zelfs te verplichten (disruptie), maar dan wel met het doel om gedrag te stimuleren dat de attitude geleidelijk aanpast en de weerstand terugdringt.
• Kijken: Dus ook al is er sprake van werkdruk. Er zijn allerlei mogelijkheden om ruimte te creëren. Budget, tijd en ontwikkelmogelijkheden zijn wellicht het eenvoudigst te realiseren. Maar daadwerkelijk realiseren van die mogelijkheden is de truc. Dan kan het helpen te werken met implementatie intenties - How To Actually Get Things Done (implementation intentions). Gewoon opschrijven wat je van plan bent en wanneer. We noemen het de Als-dan strategie. Schitterend. Mogen van jezelf wordt dan ‘moeten’ van jezelf. En dat kan écht helpen. Wat dan ook helpt zijn de ‘coping plans’. Als zich obstakel A (werkdruk) zich voordoet, dan kan B niet doorgaan. Maar ik heb een coping plan.