De digitale wereld toegankelijk maken

Sjoerd: Welkom bij HAN Changemakers, de podcast van de HAN University of Applied Sciences over slimme, schone en sociale oplossingen voor de wereld van morgen. In deze aflevering dompelen we ons onder in de digitale wereld. 

MUZIEK: Leader Changemakers-podcast 

Sjoerd: Steeds meer aspecten van ons leven bestaan uit bits en bytes. We checken in bij de trein. We betalen met ons horloge. We bestellen eten via de telefoon. En ga zo maar door. Maar die digitale wereld is niet voor iedereen even toegankelijk. Mijn naam is Sjoerd en in deze podcast gaan we ontdekken waar je tegenaan loopt als je een visuele beperking hebt of een andere beperking en hoe je daarmee om kunt gaan en wat de HAN allemaal doet op dat vlak. Om te beginnen ga ik even op pad met Jeroen, die staat hier naast mij. 

Jeroen: Ik ben Jeroen Wientjes. Ik studeer Communication & Multimedia Design, ook wel CMD, op de HAN in Arnhem. Ik loop nu stage bij het muZIEum, een organisatie die zich heel erg inricht voor blinden en slechtzienden en die steekt heel veel tijd in, ook veel werk. Dus ik vind het heel waardevol om daar stage te lopen. 

Sjoerd: Jij hebt een visuele beperking. Kun je daar iets over vertellen? Hoe ervaar jij die? 

Jeroen: Ik ben geboren met oculair albinisme. Dat houdt in dat mijn gele vlek kapot is. Die gele vlek zit recht achter je iris. Daarmee zie je scherp, dus ik zie niet scherp van mezelf. Ik heb wel het volledige oogveld, alleen tot een metertje of vijf valt bij mij alle detail weg. 

Sjoerd: We staan in de Stationshal in Nijmegen. Wat voor digitale middelen kom jij tegen op zo’n plek en tijdens jouw reis hier naartoe? 

Jeroen: Voor mij is het belangrijkste gewoon mijn telefoon. Daardoor kan ik een beetje alle andere digitale middelen die fysiek op het station zijn een beetje ontlopen. Wat voor mij toch heel lastig is, dus ik plan voor ik ergens heen ga gewoon heel goed waar ik heen ga. Hoe laat ik daar moet zijn. Als ik daar voor het eerst heen ga, dan zoek ik op Google Maps hoe de plek eruit ziet zodat ik wel weet dat ik op de goede plek sta. Een voorbeeld hiervan is dat ik vorige week naar huis wilde en toen stapte ik de bus in toen er lijn 2 op stond. Toen in de bus veranderde die lijn, kon ik niet zien. Dus toen kwam ik er pas achter toen ik heel ergens anders was, moest ik weer uitstappen, toen weer naar huis. Dus het is een beetje lastig. Aan de ene kant als het goed gaat, gaat het goed, maar als het niet goed gaat dan kan ik ook heel snel verdwalen. 

Sjoerd: Zullen we even de bus pakken om te kijken wat je allemaal tegenkomt? 

Jeroen: Is goed. 

Sjoerd: We lopen nu naar de bus toe en ik zie eigenlijk nu al wat digitale bordjes. Want ook gewoon de bordjes op de bus die zijn ook al digitaal. Ik zie nummers en bestemmingen en dergelijke. Hoe ervaar jij dat? 

Jeroen: Voor mij is het lastig, omdat het best wel breed is hier qua bussen. Als ik zeg maar in het midden sta dan kan ik de bus in het midden zien, maar dan links en rechts niet meer. Hier op Nijmegen heb je ook nog een heel groot bord waar alles op staat, maar dat is ook altijd maar de vraag of dat klopt. Dus het is altijd een beetje stoeien met heel goed in de gaten houden welke bussen aankomen en een beetje zelf rondrennen of ik wel de goede bus kan vinden. 

Sjoerd: Laten we naar een van de bussen toe lopen. Nou ja, de bestemming maakt voor nu niet zoveel uit. Dus heb jij een voorkeur? 

Jeroen: Ja, we kunnen wel de Maartenskliniek pakken? 

Sjoerd: Maartenskliniek, daar gaan we naartoe. 

Sjoerd: Ja, we zitten in de bus inmiddels. We zijn ingecheckt. Wat voor digitale middelen zien we hier allemaal? 

Jeroen: Ja, nu het grootste voorbeeld is het bord wat voorin de bus zit waar alle lijnen op staan. Die kan ik gewoon niet zien. Die kan ik in principe alleen maar zien als ik helemaal voorin ga zitten.  

Sjoerd: Zijn er ook digitale middelen die jou helpen tijdens zo'n reis? 

Jeroen: Meestal als het een goede bus is wordt er omgesproken welke halte je moet. Dat ligt heel erg aan de bus. Want de ene keer hoor je het heel zacht of hoor je het helemaal niet, dus als dat wel goed werkt is dat voor mij heel fijn. Want dan kan ik op mijn telefoon kijken. Vaak geeft 9292 een hele lijst van alle haltes en dan kan ik een beetje kijken, volgen waar ik ben. En dan kijk ik van: oh hij zei nu deze halte, oh, dat is hier. Ik moet nog drie haltes. Dan kan ik het zo voor mezelf een beetje testen. 

Sjoerd: We zijn op plek van bestemming. Laten we gaan uitchecken. We gaan het verder hebben over digitale toegankelijkheid. Dat gaan we niet hier doen, maar in de podcast studio. Daar zit een extra gast op ons te wachten. 

Sjoerd: We zijn inmiddels aangeschoven in de studio. En in de studio zit Eric Velleman, bijzonder lector Inclusive Digital Design & Engineering bij de HAN. Zeg ik dat goed, Eric? 

Eric: Ja, helemaal perfect. 

Sjoerd: En Eric heeft meerdere onderzoeken uitgevoerd naar digitale toegankelijkheid van onder meer de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven en de zorg. Dat bleef niet onopgemerkt. Deze onderzoeken in opdracht van onder meer het Ministerie van Binnenlandse Zaken, het College voor de Rechten van de Mens en belangenorganisaties werden zelfs besproken in de Tweede Kamer en in nationale media. We gaan het verder hebben over digitale toegankelijkheid. Digitale toegankelijkheid is van belang, zeker aangezien ons leven steeds meer digitaliseert. Maar hoe ziet die digitalisering er eigenlijk uit? Wat voor trends zien we tegenwoordig? 

Eric: AI he. Ik moet zorgen dat ik in elke twee zinnen wel het woord AI noem. 

Sjoerd: Dat is een hot topic tegenwoordig. 

Eric: AI is wel een hot topic. En dan niet alleen de taalmodellen, maar ook de herkenning van beeld. Wat super handig is. Er zijn nu al apps voor mensen die blind zijn. Daar kun je een foto mee nemen van je koelkast. En dan zegt die niet alleen wat er in die koelkast zit, maar hij kan ook nog vertellen wat je ermee kunt koken. Je kunt ook gewoon een zaal fotograferen en dan krijg je alles wat in die zaal te zien is, of er mensen zitten, of er bloemen zijn. Tot en met de soort van de bloem. Je kunt er ook nog op doorvragen. En dan dingen als de virtual reality, de metaverse. Daar hebben we al een tijdje niet meer over gehoord, maar als je naar de wetenschap kijkt dan zijn ze er nog wel heel erg mee bezig. Grote bedrijven, Sony bijvoorbeeld, die zijn met 3D audio bezig in hun koptelefoons. De nieuwste koptelefoons, van die noise cancelling koptelefoons hebben dat al. En augmented reality, dus het daadwerkelijk aanpassen van de werkelijkheid en het beeld wat je ziet, of dingen eraan toevoegen, of aanpassen zodat er beter contrast is bijvoorbeeld of dingen scherper worden of juist niet. 

Sjoerd: Er gebeurt veel. Jeroen, wat zie jij in het dagelijks leven als het gaat om digitalisering? Wat zie je veranderen? 

Jeroen: Nou ik vind AI heel interessant. Mijn ogen gaan niet gered worden met medische dingen, maar ik zie misschien wel een mogelijkheid met AR brillen of die Apple Vision Pro. 

Sjoerd: AR brillen. Augmented reality, dus dat je nog wel de werkelijkheid ziet. 

Jeroen: Ik zie mogelijkheden voor mij later dat ik daarmee wat dingen kan inzoomen of juist misschien beter kan zien of inderdaad dat die voor mij kan scannen wat ik niet kan zien. Ik zie daar ook heel veel mogelijkheden in. Ja, ik vind technologie sowieso heel interessant. Ik bedoel tien jaar geleden kon ik een biertje zeg maar schuimen met mijn telefoon. En dat was vet cool. 

Sjoerd: Dat weet ik nog, ja. Er zijn heel veel handige hulpmiddelen die je kan gebruiken. Zijn er ook ontwikkelingen waar je misschien minder blij mee bent? 

Jeroen: Nee, ik ben eigenlijk best wel fan van technologie. Het is voor mij best wel heel goed. Analoog is voor mij gewoon heel moeilijk. Dan kan ik niet inzoomen. Dat werkt gewoon heel slecht en ik heb ook heel erg last van crowding. Als dingen dicht op elkaar staan, klein zijn, kan ik ze niet onderscheiden. Dat werkt met digitalisering toch beter. 

Sjoerd: Ja, ik denk dat we in algemeenheid wel kunnen zeggen dat we überhaupt steeds meer digitale middelen gebruiken in ons dagelijks leven, zien jullie dat ook? 

Eric: Ja, jazeker. De onderzoeken die we nu bij het lectoraat doen gaan allemaal over digitaal en nieuwe technologie. Die zijn zo nieuw dat we nog niet eens een standaard richtlijn hebben zegmaar, om te zeggen hoe het toegankelijk moet worden. 

Sjoerd: Laten we even wat verder inzoomen op dat begrip digitale toegankelijkheid. Waar hebben we het dan precies over? Wat is digitale toegankelijkheid?  

Eric: Digitale technologie is toegankelijk als het waarneembaar, bedienbaar, begrijpelijk en robuust is. Dat zijn de vier principes die wereldwijd zijn vastgesteld voor toegankelijkheid. Dat moet het zijn ongeacht de plek waar je bent, de beperking die je hebt, de taal die je spreekt, de hoeveelheid financiën die je hebt. Dat is digitale toegankelijkheid. 

Sjoerd: Eric, jij noemde net al een aantal zaken of misschien zelfs doelgroepen voor wie digitale zaken toegankelijk moeten worden. Aan wie moet ik nog meer denken als het gaat om digitale toegankelijkheid? Voor welke mensen met welke achtergronden, uitdagingen, maken we zaken toegankelijk? 

Eric: Die doelgroepen, dat zijn eigenlijk mensen met fysieke beperkingen, dus blind, slechtziend, doof, slechthorend, mensen met een motorische beperking, laaggeletterd. En die verbreding zegmaar, als je die wilt bekijken naar bijvoorbeeld diversiteit en inclusie, dan kijk je ook naar mensen uit de LHBTIQ+-groep, je kijkt naar mensen met een lagere sociaal economische status (SES). Dat zijn de groepen zegmaar, het kan heel uitgebreid zijn. Bij het lectoraat kijken we voornamelijk naar de fysieke beperkingen.  

Sjoerd: Wat zegt de wet eigenlijk over digitale toegankelijkheid? Volgens mij is er al veel gebeurd wettelijk gezien en staat er ook nog heel veel te gebeuren als het gaat om verplichte digitale toegankelijkheid. Kan je daar iets over vertellen?  

Eric: Ja, de toegankelijkheid is al verplicht voor websites en mobiele applicaties van overheden, al sinds 2018. En vanaf 28 juni 2025 is het ook verplicht voor bedrijven, voor producten en diensten van bedrijven. Dat zijn dan bedrijven die meer dan 10 medewerkers hebben en een omzet van meer dan 2 miljoen. Dat zijn niet perse kleine bedrijven. Alle producten en diensten die zij leveren op het gebied van bankieren, e-readers, e-books, maar ook e-commerce, audio en visuele diensten, telecommunicatie, dat moet allemaal toegankelijk zijn vanaf 28 juni 2025. 

Sjoerd: Oke, dat is de magische datum. 28 juni 2025, we gaan het in de gaten houden. Maar het is dus al verplicht voor overheden, zeg je. Jeroen, merk jij dat ook? Dat digitale middelen van de overheid nu heel toegankelijk zijn? 

Jeroen: DUO, waar ik het meest mee in aanraking kom qua overheid, ik vind die site best wel prima. In zekere zin. Het is natuurlijk heel veel tekst, maar de hiërarchie is duidelijk, het is overzichtelijk. Dat is voor mij heel belangrijk. Dat ik weet waar ik ben en waar ik naar toe ga. De site van de gemeente Nijmegen vind ik bijvoorbeeld weer heel ontoegankelijk.  

Sjoerd: Moet de gemeente Nijmegen aan die wettelijke eisen voldoen? 

Eric: Ja, die moet ook voldoen, ja. En ook alle websites in de gemeente Nijmegen die onder de overheid vallen. Ik weet niet of ze daar een zwembad hebben, maar meestal valt die ook onder de overheidswebsites, dus zelfs die moet een toegankelijke website hebben. Er zijn overheidsinstanties die meer dan 500 websites hebben. Die zijn nu aan het kijken: hebben we die allemaal wel nodig? Want anders moet je 500 websites achteraf toegankelijk maken. Als je het van te voren doet, is het niet zo moeilijk, maar achteraf repareren kost altijd een heleboel geld en tijd. 

Sjoerd: Je kan maar beter als je iets gaat designen meteen rekeninghouden met de toegankelijkheid. 

Eric: Vanaf de start. Meteen de doelgroep erbij uitnodigen, want die weet ook waar zit ik eigenlijk naar te zoeken. Dus als je naar Mijn Nijmegen gaat, is het handig als je bij het design van een nieuwe website erbij zit om ook aan te geven waar je tegenaan loopt bijvoorbeeld. Wat dan oplossingen zouden kunnen zijn. 

Sjoerd: Als het gaat om digitale toegankelijkheid. Ik denk dan meteen inderdaad aan bijvoorbeeld een overheidswebsite, maar digitalisering zit in heel veel dingen. Niet alleen in die websites. Waar moet ik nog meer aan denken? Wat straks allemaal aan die richtlijnen moet voldoen. 

Eric: De wetten zijn een beetje verschillend. De overheidswet is beperkt tot websites en mobiele applicaties. Dat is saai, daar zijn gewoon richtlijnen voor en die kun je implementeren. Dat is niet super boeiend bij wijze van spreken. 

Sjoerd: In een overheidsgebouw kan ook bijvoorbeeld een digitaal toegangspoortje zitten. 

Eric: Ja, dat klopt.  

Sjoerd: Misschien een soort wachtsysteem met een digitaal bord waar nummers op staan.  

Eric: Dat moet ook toegankelijk zijn, ja. Dat klopt. Maar ook als je kijkt naar bedrijven bijvoorbeeld, alle bedrijven moeten straks vanaf 28 juni ook gewoon zorgen dat hun producten en diensten toegankelijk zijn. Dat je het gebouw in kunt als je die producten of diensten moet gebruiken. Op het gebied van de toegankelijkheid heeft de Europese Commissie in 2012 geloof ik gezegd, of daarvoor al: jullie mogen het allemaal zelf gaan regelen, maar als jullie het niet regelen, gaan wij er een wet voor bedenken. Die wet is eigenlijk de European Accessibility Act en die wordt in alle lidstaten in de wetgeving verwerkt. Dus nu kun je er niet meer omheen. Tot nu toe zag je nog bedrijven die net deden alsof ze het voor het eerst hoorden, maar vanaf 28 juni kan ik met pensioen denk ik. 

Sjoerd: Ja, precies, dan is het allemaal geregeld. Toch? 

Eric: Ik hoop het wel.  

Sjoerd: Jullie lectoraat en de studenten en onderzoekers eromheen zijn hier dus druk mee bezig. En ook het adviseren van bedrijven om dit daadwerkelijk voor elkaar te krijgen. 

Eric: Ja, niet direct die bedrijven, want wij krijgen gewoon die vragen van diverse kanten. Hoe werkt dit dan? Als je een brief stuurt vanuit een bank over een nieuwe rente, denk eens aan die brief bijvoorbeeld waar je pincode in zit.  

Sjoerd: Die brief waar je het een velletje overheen moet leggen en dat je dan ziet welke cijfers er staan. 

Eric: Hoe maak je dat toegankelijk? Daar moet je over nadenken. Dat is geweldig werk voor CMD-studenten bijvoorbeeld. Aan de technische kant heb je veel werk voor ICT-studenten. En aan de juridische kant, ik heb al een hele tijd studenten HBO-Rechten die aan het uitzoeken zijn wat staat er nou in die wet, wat betekent dat precies voor product X of product Y?  

Sjoerd: Er zijn dus allerlei verschillende disciplines nodig om dit voor elkaar te krijgen. Zie jij dat gebeuren, dat straks die wet is doorgevoerd, en dat al die bedrijven en overheden digitale toegankelijkheid op orde hebben? 

Jeroen: Ik hoop dat de 0-laag veel hoger wordt, omdat vooral met oogaandoeningen het heel verschillend is. Er zijn veel oogaandoeningen en er zit ook veel variatie tussen mensen met dezelfde oogaandoening. Ik denk dat het heel moeilijk wordt om het echt voor iedereen specifiek toegankelijk te maken, maar ik denk wel dat het veel beter gaat worden. Dat hoop ik. Waarschijnlijk voor mij gaat het wel heel veel bieden, hoop ik. Maar ik denk dat er nog steeds best veel mensen zijn waar het niet genoeg voor is. 

Sjoerd: Nee, helder. De HAN is in ieder geval druk bezig om een goede poging te wagen en aantal mooie projecten op te zetten. Welke concrete projecten hebben jullie nu lopen vanuit het lectoraat om dit voor elkaar te krijgen? 

Eric: Nou, onder andere dus hoe implementeer je deze wetgeving en wat betekent dat nou echt voor de gebruiker? De user stories uitwerken. En we hebben ook nog een aantal projecten, dat het Next Generation Internet, en dat gaat uit van de Europese subsidieregeling. Daar zit verschrikkelijk veel geld in. Als je een innovatief idee hebt, kun je een subsidieaanvraag schrijven. Dat kost ongeveer twee A4-tjes. Binnen twee weken weet je of je geld krijgt, dat gaat gemiddeld om 50.000 euro. Als je na twee weken kunt beginnen, dan komen wij op je pad. Vanuit de HAN begeleiden we al die projecten, dat zijn er op dit moment tussen de 600 en 800 uit  heel Europa. Die begeleiden wij op het gebied van toegankelijkheid.  

Sjoerd: Kun je daar wat voorbeelden van noemen? Wat voor Europese bedrijven kloppen er dan bij jullie aan? 

Eric: Dat is heel verschillend. Wij hebben ook bedrijven die bestaan uit één persoon die gewoon op zijn bed in zijn slaapkamer zit te programmeren, maar er zijn ook grotere bedrijven bij. Er zit een project bij van een bedrijf dat een telefoonchip bouwt, die zichzelf vernietigt als je twee keer de verkeerde code invoert. Maar goed, in landen waar je als journalist heel gevaarlijk bezig bent met een adressenlijst in je telefoon, is dat misschien wel een geweldige uitvinding. We hebben websites die kijken naar wat voor producten in jouw etenswaren zitten. Dan kun je gewoon een scan of een foto maken van een product, en dan zegt ‘ie precies wat er in zit. Noten of wat voor allergie je ook hebt, kan ‘ie dan vinden. 

Sjoerd: Het zijn heel vernieuwende projecten. Je zei eerder in het gesprek al dat het belangrijk is dat je bij het design die toegankelijkheid erin bouwt. Dus vanaf de eerste stap erover nadenkt. Daar helpen jullie bij die 600 tot 800 projecten mee. Dat zijn allemaal projecten die nu beginnen, die dankzij jullie de goede basis mee krijgen? 

Eric: Ja, dat klopt. Ik moet er wel bij zeggen, bij ongeveer een kwart van die projecten hebben we geen idee wat ze doen. Dat is zo ingewikkeld, bij een kwart snap je zelfs na de uitleg niet wat ze aan het maken zijn. Ik hoop dan altijd maar dat die over vijf jaar niet door iedereen gebruikt worden, dan hebben we de boot gemist qua toegankelijkheid. Maar we doen ons best.  

Sjoerd: Jeroen, wat is het eerste wat jij hoopt dat straks wordt aangepakt qua digitale toegankelijkheid?  

Jeroen: Ik denk vooral digitale dingen in het dagelijks leven. Borden als ik een broodje ergens wil bestellen. Bijvoorbeeld bij de McDonalds, ik kon nooit als ik daar bestelde zien wat er op het bord stond. Ik moest het altijd vragen of van te voren weten wat ik ging bestellen. Nu heb je al een paar jaar die bestelborden, dat werkt voor mij perfect. Daar kan ik het voor mezelf op zien, ik heb het voor me. Ik kan aanklikken wat ik wil en dat bestellen. Dat soort dingen zouden voor mij op veel meer andere plekken echt goed kunnen werken. Ik kan het meer naar mezelf trekken, ik heb het echt voor me. Het is niet meer achter een balie waar ik moet gaan zoeken of mijn camera erbij moet halen om in te zoomen. Ik denk gewoon de hele praktische dingen. 

Sjoerd: Wel interessant, want voordat ik dit gesprek voerde had ik de aanname dat digitalisering veel drempels zou opwerpen als je bijvoorbeeld slechtziend bent. Maar mijn conclusie na het gesprek is juist dat de digitale middelen erbij helpen. Wat je ook zegt, dat je de informatie dichtbij de gebruiker haalt in plaats van dat je over een balie heen moet kijken. 

Jeroen: Het is een beetje van beide. Voor mij is het grotendeels fantastisch. Als ik twintig jaar geleden was geboren, had ik niet heel veel kunnen doen. Het feit dat ik een grafische opleiding kan doen, zegt al heel veel over wat digitalisering voor slechtzienden kan betekenen. Maar er zijn natuurlijk ook andere dingen. Ik word heel snel vermoeid door mijn ogen. Natuurlijk naar een scherm kijken is een beetje een grijs gebied. Het is niet goed voor je ogen, het is niet verschrikkelijk voor je ogen. Ook met blauw licht, ik heb nu een blauw licht filter in mijn bril. Dat helpt al wel heel wat. Het is niet top voor mijn ogen om acht uur per dag achter een scherm te zitten. Maar ik moet wel achter het scherm zitten omdat ik anders niet heel veel kan. Dat is altijd een beetje het evenwicht waar ik op zit. Ik heb het nodig, het biedt me heel veel. Maar ik zit er ook een beetje aan vast. Ik kan niet zomaar een boek gaan openen thuis en die op bed gaan lezen. Dat kan niet, dat is onmogelijk. 

Sjoerd: Er zijn plus- en minpunten. Dat lijkt me een mooie conclusie voor dit gesprek. Heren, hartstikke bedankt voor deze inzichten. Beste luisteraar, bedankt voor het luisteren naar HAN Changemakers, een podcast waarin we op zoek gaan naar slimme, schone en sociale oplossingen voor de wereld van morgen. Mis geen enkele aflevering en abonneer je op de podcast in je favoriete podcastapp.