Begrijpelijke(re) arbeidsovereenkomst

De volledige naam van het promotieonderzoek: ''Begrijpen medewerkers wat er staat? Een empirisch onderzoek naar de verbetering van de begrijpelijkheid van de arbeidsovereenkomst.''

De arbeidsovereenkomst bevat belangrijke rechten en plichten die voor werknemers gelden. Van werknemers wordt meer en meer verwacht dat zij op de hoogte zijn van hun arbeidsrechten en -plichten en daarnaar kunnen handelen. Het is daarom belangrijk dat de arbeidsrechten en -plichten vindbaar zijn en begrijpelijk zijn geformuleerd. Het is de vraag of dat nu het geval is. Enerzijds omdat de arbeidsrechten en -plichten in verschillende documenten staan die onderdeel uitmaken van een ingewikkelde juridische structuur waarvan het de vraag is of werknemers daarin hun weg kunnen vinden. Anderzijds omdat de documenten waarin de arbeidsrechten en -plichten staan vaak ingewikkeld zijn geformuleerd, waardoor mag worden verwacht dat de niet-jurist niet goed begrijpt wat er nu eigenlijk staat. Het is daarom belangrijk te onderzoeken hoe vindbaar en begrijpelijk de arbeidsrechten en -plichten nu zijn, of er methoden zijn om de vindbaarheid en begrijpelijkheid te vergroten en te onderzoeken of een norm zou moeten gaan gelden om arbeidsrechten en -plichten voor alle werknemers vindbaar en begrijpelijk te maken.

Ondanks het toenemende belang van duidelijke communicatie, zijn arbeidsovereenkomsten voor veel mensen nog steeds moeilijk te begrijpen. Juridische taal is vaak complex, waardoor werknemers belangrijke informatie over hun rechten en plichten – zoals bij proeftijd, ontslag of vergoedingen – niet goed kunnen overzien. Dit kan ertoe leiden dat zij te laat of niet handelen, met ingrijpende gevolgen zoals het mislopen van vergoedingen of zelfs baanverlies.

Tegelijkertijd wordt in de samenleving steeds meer zelfredzaamheid van burgers verwacht, terwijl ook blijkt dat burgers daartoe niet altijd in staat zijn. Juridische teksten die moeilijk te begrijpen zijn, vergroten de kloof tussen mensen die hun rechten kunnen benutten en mensen die dat niet lukt. Dit raakt aan het bredere vraagstuk van eigentijdse ongelijkheid en roept vragen op over toegankelijkheid en rechtvaardigheid binnen het arbeidsrecht.

Om zelfredzaamheid te bevorderen is het van belang dat de rechten en plichten vindbaar en begrijpelijk zijn voor iedereen. Door praktijkgericht onderzoek kan worden vastgesteld in hoeverre werknemers op dit moment in staat zijn hun rechten daadwerkelijk te begrijpen en te benutten, te onderzoeken welke ingrepen kunnen helpen om de vindbaarheid en begrijpelijkheid te vergroten en te onderzoeken of aanpassingen in de inhoud of wetgeving nodig zijn om vindbare en begrijpelijke arbeidsovereenkomsten de norm te maken.

Het onderzoek heeft als doel om te achterhalen hoe bepalingen over arbeidsrechten en -plichten beter vindbaar en begrijpelijker kunnen worden gemaakt. Het onderzoek richt zich op de effecten van aanpassingen in taalgebruik, structuur, visuele vormgeving en voorleesfunctionaliteit op het tekstbegrip, waarbij ook wordt gekeken naar de rol die AI daarbij zou kunnen vervullen. Uiteindelijk beoogt het onderzoek bij te dragen aan een arbeidsrecht waarin werknemers beter in staat zijn hun rechten te vinden, begrijpen en toe te passen. Het zal ook bijdragen aan inzichten waardoor overheid en werkgevers hieraan kunnen bijdragen.

Het onderzoek betreft een combinatie van verschillende literatuurstudies (zoals op het gebied van het arbeidsrecht, informatievaardigheden, taalwetenschappen en cognitieve psychologie) en ontwerpgericht experimenteel praktijkonderzoek. Daarbij worden de principes van de design thinking cyclus toegepast waarbij in vijf stappen oplossingen worden gezocht die echt aansluiten bij de behoeften van werknemers.

Na een onderzoek naar de gebruiker en de huidige vindbaarheid en begrijpelijkheid van de arbeidsrechten en -plichten via gebruikersonderzoek en vragenlijstonderzoek worden oplossingen bedacht om de vindbaarheid en begrijpelijkheid te verbeteren die vervolgens zullen worden getest met de doelgroep via gebruikersonderzoek. Hierdoor staan de gebruikers van de arbeidsrechten en -plichten centraal in het onderzoek en worden theoretische verbeteringen met medewerking van de doelgroep onderzocht.  

Het eerste verkennende onderzoek heeft plaatsgevonden. De resultaten zullen hier binnenkort worden gedeeld.