“Wat als we Vincent van Gogh hadden beteugeld?”

“Als we naar de cijfers van medicatiegebruik bij psychische aandoeningen kijken, denk je bijna dat iedereen gek is geworden.” Aan de basis van het verhaal van inhoudscoördinator René van Vianen ligt het boek ‘Onbehagen’ van Paul Verhaeghe en  ‘Medemenselijk opvoeden’ van Micha de Winter. “Ondanks de welvaart, neemt de onrust in onze maatschappij toe. Nog nooit pleegden zoveel jonge mensen zelfmoord. Ook de uitgaven aan psychische hulp ligt in Nederland hoger dan in andere landen”, vertelt René aan de studenten Master Pedagogiek.

“We plakken makkelijk labels op mensen. Maar door er een label op te plakken, maken we het een individueel probleem; het is jouw brein, jij moet het zelf oplossen, jij bent verantwoordelijk. We hebben het niet over de context, bijvoorbeeld de drukke, prestatiegerichte samenleving, of de politiek, over hoe ze ontzorgen.” Hij neemt de studenten even mee naar de tijd van de Hollandse Meesters. “Als we Vincent van Gogh op deze manier hadden beteugeld als we nu doen, dan hadden we nooit zijn kunst gekend.”

Het zet de pedagogen aan het denken. En dat is precies waar deze dag voor bedoeld is. Tijdens het Pedagogiekfestival komen de eerstejaars studenten van de Master Pedagogiek samen om te leren met en van elkaar. Van basisschoolleraren, jeugdhulpverleners, zorgbegeleiders tot leerlingcoaches, elke student brengt eigen kennis en vaardigheden mee de opleiding in. Bij het Pedagogiekfestival presenteren de studenten deze brede diversiteit aan kennis en vaardigheden aan elkaar. Dit doen ze door posterpresentaties van pedagogische boeken die ze lazen en in verschillende workshops. Het leren van een ander is iets wat studenten zeer waarderen aan de opleiding. Ook vaardigheden uit een ander werkveld, zijn vaak toepasbaar in die van een ander. Tijdens het Pedagogiekfestival leren ze niet alleen presenteren, maar ook hoe ze een pedagogische beweging creëren, een ander in beweging krijgen en tot innovatieve oplossingen komen voor taaie pedagogische vraagstukken. 

Chantine Brinks heeft zo’n voorbeeld. Ze werkt als procesregisseur bij een gemeente en maakt haar medestudenten ‘Wegwijs in de jeugdzorg’. Bij de gemeente komen vragen rondom jeugd binnen bij het Centrum Jeugd en gezin. Als het nodig is, wordt een gezin doorverwezen naar het Jeugdteam, waar ook Chantine werkzaam is. Dit team bestaat uit meerdere organisaties met deskundigen. “Per gezin komt er 1 contactpersoon en samen maken we 1 plan. We kijken niet alleen naar het kind, maar ook naar zaken eromheen, denk aan schuldenproblematiek. Je kijkt naar wat een gezin zelf kan doen en waar aanvullende hulp nodig is”, legt Chantine haar medestudenten uit. “Het is daarom belangrijk om kritische vragen te stellen. En we bespreken de casussen met meerdere mensen. Die extra paar ogen geven een ander perspectief." En dat is wat de studenten vandaag ook doen.

De groep pedagogen gaat zelf aan de slag met een casus. Het gaat over een moeder met een licht verstandelijke beperking en haar dochter. Ze heeft hulp nodig bij het opvoeden van haar kind. In haar directe omgeving zijn geen mogelijkheden meer. De vader woont niet in dezelfde gemeente en werkt veel uren. Wat zien de studenten als oplossingen? De groep is het met elkaar eens: “Het betreft hier geen onveilige situaties en de ouders willen meewerken, dus gedwongen hulpverlening is niet nodig.” Maar wat kan er vanuit de jeugdhulp dan wel? Een paar extra dagen buitenschoolse opvangen? Een deeltijd pleeggezin? Of kan de vader wat betekenen? De pedagogen nemen hun eigen bril mee in de oplossingen en leren alles over de ingewikkelde jeugdhulpverlening. 

Niet alleen de jeugdhulp, ook het onderwijs kent ingewikkelde vraagstukken. Als Jenna Gudden start als intern begeleider op een basisschool, spreekt ze met collega’s over de leerlingen waar problemen mee zijn. “Ik dacht meteen in oplossingen, terwijl die niet werkten. Ik wilde mijn collega’s meer inzicht geven in de situaties, een ander perspectief meegeven.” In haar workshop ‘Weer kansen zien?!’ neemt ze de studenten mee in hoe ze dat doet: met een vragenlijst gedeeltelijk gebaseerd op Theorie U van Scharmer.

De pedagogen nemen in duo’s een situatie in gedachten. De 1 stelt de vragen, de ander beantwoordt ze. Het doel: met nieuwe ogen naar de situatie kijken, zonder oordeel naar het gedrag te kijken en aannames te onderzoeken. Zo sprak 1 duo over het telefoongebruik van een kind, terwijl een ander stel een kind besprak die in de weerstand schoot als hij iets ‘moest’ doen. Vragen zoals: ‘Wat maakt het dat het kind jou bezighoudt en wat zeg dat over jou? Welke oordelen heb je over dit kind?’ brachten al nieuwe gedachten boven. “Ik denk nu dat ik niet de juiste vragen aan hem stel”, meent een student. 

Jenna: “Vervolgens kijk je naar de situatie door de ogen van het kind. Denk aan vragen zoals: ‘Hoe zou het kind over jou denken? Hoe voelt het kind zich diep vanbinnen?’ Het oordeelloos kijken naar de situatie blijkt een uitdaging, maar ook een eyeopener. Een student vertelt over een kind uit haar klas die tegenstrijdige signalen geeft in haar gedrag. De ene keer vindt ze zichzelf het zwarte schaap van de klas, terwijl ze juist ook anderen pest. De bedoeling is dat je hier geen oordeel over geeft, maar alleen kijkt naar de situatie. Zo vraagt een student: “Hoe is dat voor haarzelf? Al die verschillende tegenstrijdige gevoelens?”

De laatste stap is het bedenken van verschillende interventies. Jenna vertelt dat haar collega’s dit deel niet het belangrijkste vinden. “Door met andere ogen naar de situatie te kijken, vinden ze vaak al de oplossing. Dit soort gesprekken hebben we te weinig in het onderwijs. We houden onszelf en de ander niet vaak een spiegel voor. Terwijl je daar juist zoveel van leert.” En dat is precies wat de studenten vandaag deden tijdens het Pedagogiekfestival.