Oprecht begrijpelijk: wat staat er eigenlijk in je arbeidsovereenkomst?
Begrijpen werknemers eigenlijk wat er in hun arbeidsovereenkomst staat? Hoe zorg je er als werkgever voor dat het juridisch kloppend is, maar ook leesbaar en begrijpelijk? Er is nog weinig onderzoek naar gedaan, maar HAN-promovendus Hanneke Houwers neemt de uitdaging graag aan.
Wie aan juridische documenten denkt, denkt misschien aan vaktaal en ingewikkelde zinnen. Dat geldt vaak ook voor arbeidsovereenkomsten. Maar dat kan anders, volgens Hanneke Houwers. Ze startte in april 2024 met haar promotieonderzoek ‘Begrijpen werknemers wat er staat? Een empirisch onderzoek naar de verbetering van de begrijpelijkheid van de arbeidsovereenkomst’. Dankzij een NWO-promotiebeurs voor leraren en de ruimte die haar academie biedt, kan ze er 2 dagen per week aan werken. “Het begrijpelijk maken van een arbeidsovereenkomst is van belang voor de werknemer, die vaak geen kennis heeft van juridische zaken. Maar het helpt ook de werkgever om arbeidsconflicten te voorkomen en levert productievere medewerkers op. Mijn streven is om praktisch toepasbare resultaten op te leveren, waar beide partijen veel aan hebben”, vertelt Hanneke.
Begrijpelijkheid nog weinig onderzocht
Juist het raakvlak tussen taal en recht vindt Hanneke interessant. Ze werkte jarenlang als advocaat en stelde daarbij talloze documenten en brieven op. Toen ze bij de HAN als docent aan de slag ging, kreeg ze behoefte aan meer verdieping. Die vindt ze nu in het promotietraject. In het arbeidsrecht is er weinig onderzoek gedaan naar begrijpelijkheid. Hanneke: “Ik wil achterhalen wat werknemers van hun arbeidsovereenkomst begrijpen. Is het duidelijk waar ze recht op hebben of wat van ze verwacht wordt? In het arbeidsrecht geldt vaak dat je je binnen 2 maanden bij de rechter moet melden als je denkt dat je rechten geschonden zijn. Je kunt je ook afvragen of dat voor werknemers voldoende duidelijk is.”
Meerdere deelonderzoeken
De komende 5 jaar werkt Hanneke aan haar promotietraject. Ze voert 4 deelonderzoeken uit:
- Welke rol speelt begrijpelijkheid nu in het arbeidsrecht in het algemeen en ten aanzien van de arbeidsovereenkomst in het bijzonder?
- Hoe begrijpelijk vinden werknemers de huidige arbeidsovereenkomst?
- Welke aanpassingen van de arbeidsovereenkomst leiden tot meer begrijpelijkheid?
- Kan begrijpelijkheid als norm worden gesteld in het arbeidsrecht?
In deze deelonderzoeken betrekt ze organisaties, HR-professionals en werknemers met verschillende taalniveaus. Ook wil ze laaggeletterden in het onderzoek betrekken. Het lijkt haar waardevol studenten te laten helpen bij de dataverzameling en bijvoorbeeld een afstudeeropdracht voor ze te formuleren. “Ik wil weten welke onderdelen wel en niet begrijpelijk zijn. Daarvoor laat ik arbeidsovereenkomsten beoordelen door mensen, zo verzamel ik data. Als er al bestaande onderzoeken zijn vanuit organisaties, dan ontvang ik die graag om van te leren en mee te nemen in het onderzoek. In het verbeterproces pas ik kennis vanuit de taal- en communicatiewetenschappen, taal en technologie. toe. Ik wil prototypes bouwen, een soort blauwdrukken maken. Die ga ik voorleggen aan werknemers in de zorg, een branche waar veel mensen werken. Zo wil ik inzichtelijk maken wat werkt om de begrijpelijkheid te vergroten”, legt Hanneke uit.
Aanpassingen niet altijd effectief
Wat nu regelmatig gebeurt, is dat werkgevers de arbeidsovereenkomst zelf aanpassen, in de veronderstelling het begrijpelijker te maken. Dit toetsen ze niet bij de lezer. “Ze korten teksten in of schrappen jargon. Er heerst ook een idee dat afbeeldingen de tekst begrijpelijker maken. Uit onderzoek blijkt dat dit niet altijd het geval is. Het is daarom belangrijk te onderzoeken wat wel en niet effectief is. Daarbij kijk ik naar de verschillende kennisniveaus van werknemers. Door te kiezen voor de methode van ontwerpend onderzoeken kan ik steeds bijsturen. Ik bekijk na het eerste onderzoek wat helpend is en hoe ik hier mee verder ga”, licht Hanneke toe.
Behapbaar en toepasbaar voor werkgevers
Haar onderzoeksresultaten wil ze zo concreet mogelijk presenteren. Ze wil aanbevelingen doen waar werkgevers echt iets mee kunnen. Behapbaar en toepasbaar, dat staat voorop. Daarom organiseert ze ook co-reflectiesessies met HR-professionals, om samen te kijken of aanbevelingen toepasbaar zijn in de praktijk. Hanneke: “Juristen denken soms dat het niet begrijpelijker kán, omdat het juridisch nauw komt qua formulering. Ik wil met mijn onderzoek laten zien dat er balans moet zijn tussen taal en recht. Het kan nuttig zijn om de begrijpelijkheid van arbeidsovereenkomsten verplicht te stellen via wetgeving, ook die mogelijkheid ga ik onderzoeken.”
Mezelf blijven ontwikkelen en maatschappelijke impact maken, dat is mijn persoonlijke streven.
Leven lang ontwikkelen
Een half jaar na de start van het traject, zit Hanneke goed op schema. Het bevalt haar goed en het voelt niet echt als werk. Gaat echt alles soepel? Hanneke: “Nou, ik merk wel dat goed schrijven echt een vak is. Het schrijven van wetenschappelijke artikelen is nieuw voor me. Gelukkig leer ik veel tijdens de schrijftrainingen op de HAN en van mijn collega-onderzoekers op het gebied van methodologie. Ook hebben we op de HAN goede voorzieningen voor het onderzoek zelf en ondersteuning voor onderzoekers. Verder vind ik het vooral een leuke uitdaging, dit promotietraject. Mezelf blijven ontwikkelen en maatschappelijke impact maken, dat is mijn persoonlijke streven.”
Promotor: Prof. dr. Ted Sanders, hoogleraar Taalbeheersing van het Nederlands in het Departement Talen, Literatuur en Communicatie van de Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit Utrecht, Vice-Rector Onderzoek Universiteit Utrecht.
Copromotor: Dr. Els van der Pool, Lector Human Communication Development, HAN Academie Business en Communicatie.
Dagelijks begeleider: Dr. Amber Oomen, Senior Onderzoeker Onderzoeksgroep OpRechtBegrijpelijk, HAN Academie Rechten.
