Juridische Zaken onderzoekt eigen teksten

Rechtspraak moet voor iedereen begrijpelijk zijn

Leestijd : 3 minuten

Foto van opname studio t.b.v. interview OpRecht Begrijpelijk

Studenten en collega’s snappen onze teksten niet altijd, merkte het team van Juridische Zaken. Hoe kunnen wij begrijpelijker schrijven? Kwestie van minder jargon? Kortere zinnen? Samen met de onderzoekers van OpRecht Begrijpelijk zochten zij het uit. ‘Dit komt ons dagelijks van pas.’

‘Een voorlopige voorziening … Ik weet niet wat een voorziening is.’
‘Ik ken al die wetten niet …’
‘Veel ouderwets ambtelijk taalgebruik.’

“Best confronterend om te horen hoe anderen onze teksten beoordelen”, bekent Marja Schoonbeek, jurist bij de stafafdeling Juridische Zaken van de HAN. “Maar juridische teksten kunnen inderdaad taai zijn. Terwijl rechtspraak voor iedereen begrijpelijk moet zijn.”

De juristen willen begrijpelijker schrijven met meer oog voor de ontvanger. En dus klopten zij aan bij Amber Oomen, Lector Begrijpelijk en Toegankelijk recht. Samen zetten ze de tanden in een onderzoek volgens de legal design thinking-methode, waarin vier stappen belangrijk zijn: 1) leef je in de gebruiker in, 2) stel het probleem vast, 3) bedenk oplossingen, 4) maak een nieuw ontwerp en test dat.

Amber: “Wij weten veel over begrijpelijk schrijven, specifiek ook voor het juridisch domein. Die inzichten heb ik allereerst gedeeld. Zoals: denk niet alleen aan woordkeuze en zinslengte, maar ook aan je tekstopbouw. Zet het belangrijkste bovenaan, scheid alinea’s met witruimte, maak tussenkopjes, geef uitleg bij moeilijke inhoud en gebruik eventueel afbeeldingen. Al deze elementen helpen de lezer. Én de juristen. Want hoe begrijpelijker hun teksten, hoe minder zij achteraf hoeven toelichten.”

Wat staat hier?

De juristen selecteerden een tekst om onder handen te nemen: een ‘voorlopige voorziening’ van het College van beroep voor de examens (Cobex). In het kort: een student maakt bezwaar tegen haar negatief bindend studieadvies (BSA). Het Cobex doet hierover uitspraak, maar pas ná de start van het nieuwe studiejaar. Tot die tijd mag de student geen onderwijs volgen. Dus vraagt zij een voorlopige voorziening aan: een versneld, maar niet-definitief besluit.

De voorlopige voorziening bestaat uit lange zinnen, lastige woorden als ‘ingevolge’ en ‘onverwijld’ en verwijzingen naar specifieke passages in wetsartikelen. Een niet-jurist loopt al gauw vast, blijkt als de onderzoekers 4 studenten en een beleidsmedewerker van de HAN vragen: ‘Wat staat hier en wat betekent dit voor de student?’ Marja: “Wij kregen een video te zien met een selectie van hun reacties. Heel leerzaam om te ontdekken wat zij moeilijk vinden aan onze teksten. En dat dit hen onzeker kan maken. Als je niet begrijpt wat er staat, weet je ook niet wat je moet doen of kunt verwachten. Daarvan was ik me niet bewust.”

Ook een brainstormsessie met studenten, collega’s van communicatie en juristen met kennis van legal design leverde inzichten op voor het herschrijven van de Cobex-uitspraak. De juristen vervingen moeilijke woorden, gaven toelichting, kortten zinnen in. En ‘de uitslag’ – de student mag haar studie oppakken – verplaatsten zij van de laatste naar de eerste pagina, waar die, in een kader, meteen de aandacht trekt.

In het HAN Usabilitylab, waar de juristen achter de schermen konden meekijken, beoordeelden de proefpersonen de nieuwe versie vaker als ‘duidelijk’ en ‘helder’ dan de originele tekst. Maar begrepen ‘m toch nog niet helemaal. Daarom doorlopen de onderzoekers en juristen op dit moment nog een verbeterronde, waarbij ze ook AI inzetten. Amber: “We vragen AI bijvoorbeeld om voorstellen voor eenvoudigere tekst én naar de stappen om daar te komen. Daar kunnen we lessen uit trekken. We gebruiken AI dus als inspiratie – niet om precieze tekst van over te nemen.”

"Hoe begrijpelijker de teksten, hoe minder je achteraf hoeft toe te lichten"

“De kracht van dit onderzoek”, zegt Amber, “is dat de juristen zélf van hun lezers te horen krijgen wat niet duidelijk is. Ze krijgen wetenschappelijke handreikingen om zélf aanpassingen te doen. Om die ook weer zélf te toetsen. Dat heeft veel meer impact dan een taaltraining.”

“We hebben veel geleerd dat ons dagelijks van pas komt”, bevestigt Marja. “En krijgen nu al te horen dat onze teksten begrijpelijker zijn.” Daarnaast vinden de geleerde lessen hun weg naar het onderwijs van de Academie Financieel Management en Recht. Amber: “We kunnen studenten de Cobex-uitspraak voorleggen en ze laten inschatten wat een niet-jurist daarvan snapt. Dat is geweldig lesmateriaal om discussie en reflectie te stimuleren.”

(Juridische) professionals van de HAN en andere organisaties die de begrijpelijkheid van hun teksten willen onderzoeken, kunnen contact opnemen met OpRecht Begrijpelijk. Amber: “Realiseer je wel dat een onderzoek 6 tot 9 maanden duurt en dat we het echt sámen doen.” “En dat je niet om de uitkomsten heen kunt”, voegt Marja toe. “Maar dat is juist de waarde van dit traject.”

‘We krijgen nu al te horen dat onze teksten begrijpelijker zijn’

Gebruik zo min mogelijk moeilijke woorden, afkortingen of juridisch jargon. Kun je niet zonder, leg ze dan uit.
Vervang aanduidingen als ‘verweerder’ en ‘verzoeker’ door woorden die direct duidelijk maken over wie het gaat, bijvoorbeeld ‘academiedirecteur’ en ‘student’.
Schrijf in heldere zinnen.
Start de uitspraak met een korte samenvatting. Schrijf daarna het besluit uit in duidelijke taal.
Maak tussenkopjes die duidelijk maken waar de tekst eronder over gaat. Gebruik dus niet alleen nummering.
Gebruik structuursignalen, zoals vet drukken, cursiveren en onderstrepen.
Verwijs je naar een artikel in een wet, beschrijf dan kort wat er in dat artikel staat.
Beschrijf wat de uitspraak in de praktijk betekent voor de partijen in dit proces.
Leg uit wat waarvoor een voorlopige voorziening dient.
Laat de uitspraak een keer lezen door een niet-jurist en vraag om feedback.